Ընտրական օրենսգիրք
Ընտրական օրենսգրքում արմատական փոփոխությունների կատարման անհրաժեշտության մասին երկար տարիներ բարձրաձայնվում էր ինչպես օրվա իշխանությունների ու քաղաքական ընդդիմության, այնպես էլ միջազգային կազմակերպությունների ու քաղաքացիական հասարակության կառույցների կողմից։ Դեռևս 2015 թվականին ընդունված Սահմանադրության փոփոխությամբ նախատեսվեց գործող Ընտրական օրենսգիրքը նորացված Սահմանադրությանը համապատասխանեցնելու պահանջ (հոդված 210)՝ դրա ուժի մեջ մտնելու ժամկետ սահմանելով 2016 թվականի հունիսի 1-ը: Այդ շրջանում քաղաքացիական հասարակությունը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որտեղ ամրագրվում էին Ընտրական օրենսգրքի փոփոխությունների 5 հիմնական սկզբունքները․
- Ընտրողների կողմից ստորագրված և լրացված ընտրական ցուցակների հրապարակում,
- Ընտրողների ցուցակների «մաքրում»՝ հարևան Վրաստանի մոդելով․ մասնավորապես՝ պարզել հանրապետությունից բացակայող անձանց և ընտրողների ցուցակների մեջ այդ անձանց անվան դիմաց նշում կատարել՝ հանրապետությունից բացակայելու մասին,
- Ազգային ժողովի ընտրությունների անցկացում համամասնական ընտրակարգով՝ համապետական պարզ (փակ) համամասնական ընտրացուցակներով՝ բացառելով տարածքային ու վարկանիշային ցուցակների կիրառումը,
- Ընտրական տեղամասերում քվեարկության ընթացքի և քվեարկության արդյունքների ամփոփման ողջ գործընթացի տեսանկարահանում առնվազն 5 տեսախցիկներով՝ որպես պետության պարտականություն,
- Ընտրողներին մատնահետքերով նույնականացնելու համակարգի կիրառում կամ մատների թանաքոտման (այդ թվում՝ անզեն աչքով չերևացող թանաքով) կարգի ներդրում։
Քաղաքացիական հասարակությունը համոզված էր, որ միայն վերը թվարկված մեխանիզմների ներդրմամբ հնարավոր կլինի հասնել ընտրական գործընթացի որակական փոփոխության։ Այնուհետև, վերոհիշյալ պահանջներին միացավ նաև քաղաքական ընդդիմությունը, որով էլ հիմք դրվեց «4+4+4» ձևաչափով իշխանություն- ընդդիմություն-քաղաքացիական հասարակություն բանակցություններին։
Արդեն հունիսին Ազգային ժողովն ընդունեց նոր Ընտրական օրենսգիրքը, որում վերոնշյալ պահանջներից միայն երկուսն էին ներառված։ Նշված հանգամանքն առաջացրեց քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների դժգոհությունը, որի վերաբերյալ վերջիններս հանդես եկան հայտարարությամբ։
2018 թվականին տեղի ունեցած հեղափոխությունից հետո վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ձևավորած կառավարությունն արդեն որպես իշխանություն էր արձանագրում ընտրական բարեփոխումների անհրաժեշտությունը՝ համարելով այն արտահերթ ընտրությունների նախապայմաններից։ Ընտրական բարեփոխումների իրականացման անհրաժեշտությունն ամրագրվեց կառավարության ծրագրով, և ստեղծվեց վարչապետին կից ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների հանձնաժողով՝ կազմված 12 անդամից, որոնցից 6-ը՝ քաղ․ հասարակության կառույցների ներկայացուցիչներ։ Հանձնաժողովը նախագահում էր առաջին փոխվարչապետ Արարատ Միրզոյանը, իսկ հանձնաժողովի քարտուղարը քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներից Դանիել Իոաննիսյանն էր։
Կառավարության ծրագրով ամրագրված ընտրական համակարգի բարեփոխումները պետք է ապահովեին հիմնականում հետևյալը․
- Հրաժարվել ռեյտինգային ընտրական համակարգից և անցնել լիարժեք համամասնական ընտրակարգի,
- Ձևավորել նոր՝ իրական պատկերն արտացոլող ընտրական ցուցակներ, որոնք հետագայում կթարմացվեն ինքնաշխատ եղանակով,
- Բացառել կրկնաքվեարկության հնարավորությունը՝ քվեարկած ընտրողների մատնահետքերի համաժամանակյա և ինտեգրված ստուգման ցանց ստեղծելու կամ համարժեք այլ եղանակով,
- Օրենքով երաշխավորել ընտրություններին մասնակցող քաղաքական ուժերին անվճար և վճարովի հիմունքներով տրամադրվող եթերաժամերի տեղադրումը ամենադիտվող ժամերին,
- Բացառել քաղաքացիների կամարտահայտման վրա ապօրինի ազդեցությունների գործադրումը, ճնշումներն ու ընտրակաշառքը։ Այդ նպատակով իրավապահ համակարգում ստեղծել ընտրողների կողմնորոշման վրա ստիպողաբար կամ սպառնալիքներով գործադրվող ազդեցության, ընտրակաշառքների և օրենքով արգելված նյութական նվիրատվությունների, ծառայությունների մատուցման, ապօրինի խոստումների և ընտրարշավի ապօրինի ֆինանսավորման դեմ պայքարի ստորաբաժանում,
- Իրականացնել Ընտրական օրենսգրքի՝ ընտրողների ազատ կամարտահայտումը երաշխավորող այլ փոփոխություններ։ Արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններն անհրաժեշտ է անցկացնել առավելագույնը մեկ տարվա ընթացքում։
Աշխատանքային խումբն օգոստոսին արդեն մշակել էր ընտրախախտումների դեմ պայքարի փաթեթ, որը ներառում էր նաև փոփոխություններ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ և Քրեական օրենսգրքերում։ Այդ փոփոխություններն ընդունվեցին Ազգային Ժողովի կողմից, որի արդյունքում քրեականացվեց բարեգործության հետ միաժամանակ նախընտրական կամ հանրաքվեի քարոզչություն իրականացնելը, տուգանք սահմանվեց ընտրական տեղամասային կենտրոնում գտնվելու կանոնները խախտելու համար: Ընդլայնվեցին ՀԿ-ների հնարավորություններն իրավախախտումների դեմ պայքարելիս: Մասնավորապես, դիտորդական ՀԿ-ները ստացան իրավունք, անկախ ընտրական հանձնաժողովի կամքից, միանգամից դիմել դատարան՝ ընտրական գործընթացում իրավախախտում թույլ տված անձին պատասխանատվության ենթարկելու պահանջով:
Կառավարությունը հոկտեմբերին հավանություն տվեց Ընտրական օրենսգրքի փոփոխությունների փաթեթին և ուղարկեց այն Ազգային ժողով։ Ազգային ժողովը, սակայն, չընդունեց այն (դրան կողմ քվեարկեցին անհրաժեշտ 63-ից 62 պատգամավորներ):
Այսպիսով, 2018 թվականի սեպտեմբերի 23-ին Երևանի ավագանու և դեկտեմբերի 9-ին Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան չփոփոխված Ընտրական, բայց փոփոխված Քրեական և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքերով:
2019 թ․-ին կառավարությունը կրկին վերադարձավ Ընտրական օրենսգրքի փոփոխություններին։ 2019 թ․ հոկտեմբերին ՀՀ կառավարությունն ընդունեց ՀՀ դատաիրավական բարեփոխումների 2019-2023 թթ․ ռազմավարությունը, որով ամրագրվեց, որ իր առաջնահերթություններում շարունակում են մնալ Ընտրական օրենսգրքի բարեփոխումները։ Այս անգամ առանձնակի շեշտադրում էր արված հետևյալ ռազմավարական ուղղությունների վրա․
- թեկնածուների տարածքային ցուցակների վերացում, պարզ համամասնական ընտրակարգի ընդունում,
- կուսակցական բազմակարծության ապահովման նպատակով ընտրվելու նվազագույն շեմի իջեցում,
- կոալիցիաների ձևավորման կարգի բարեփոխում,
- ընտրական գործընթացների նկատմամբ վերահսկողության հնարավորությունների բարձրացում, այդ թվում` ընտրական հանձնաժողովների որոշումների, գործողությունների և անգործության բողոքարկման ընթացակարգի վերանայում,
- ընտրագրավի գումարի չափի վերանայում,
- հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար ընտրական գործընթացի մատչելիության ապահովում,
- ընտրողների ցուցակների կազմման և վարման գործընթացի արդյունավետության բարձրացում,
- բանավեճի և լուսաբանման վերաբերյալ կարգավորումների բարեփոխում,
- դիտորդական գործունեությամբ ընտրական գործընթացների վերահսկողության բարեփոխում:
2020 թ․ մայիսին Ազգային ժողովն ընդունեց «Ընտրական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի և հարակից օրենքների փաթեթը, որը հիմնականում վերաբերում էր ՏԻՄ ընտրություններին, իսկ օգոստոսին արդեն Ազգային ժողովի ընտրական բարեփոխումների աշխատանքային խումբն առցանց ձևաչափով սկսեց Ընտրական օրենսգիրք սահմանադրական օրենքի հանրային քննարկումները։ Խմբի աշխատանքները համակարգում էր խորհրդարանական մեծամասնության՝ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Համազասպ Դանիելյանը։
Ըստ նրա՝ նախագծի համար հիմք են հանդիսացել 2018 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ընդունված ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների հայեցակարգը և դրա հիման վրա ներկայացված Ընտրական օրենսգրքի փոփոխությունների նախագիծը:
Ընտրական օրենսգրքի փոփոխությունների նոր փաթեթն ամբողջական տեսքով հանրության քննարկմանը ներկայացվեց 2021 թ․-ի մարտի 9-ին։
2016թ․ ԸՆՏՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔԻ ԲԱՐԵՓՈԽՄԱՆ ՊԱՀԱՆՋԸ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ և ԸՆԴԴԻՄՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ
Ընտրական օրենսգրքի (այսուհետև՝ ԸՕ) փոփոխությունների անհրաժեշտության մասին հեղափոխությունից առաջ խոսում էր թե՛ ընդդիմությունը՝ 2018-ին իշխանության եկած քաղաքական թիմը, այն համարելով արտահերթ ընտրությունների նախապայմաններից, և թե՛ քաղաքացիական հասարակությունը: Վերջինս ԸՕ-ի թերի լինելու և դրա փոփոխության պահանջ ձևակերպել էր դեռ 2016 թ․ մարտին՝ առաջ քաշելով ներքոհիշյալ հիմնական մեխանիզմերը, որոնք պետք է տեղ գտնեին նոր ԸՕ-ում․
- Ընտրողների կողմից ստորագրված և լրացված ընտրական ցուցակների հրապարակում,
- Ընտրողների ցուցակների «մաքրում»՝ հարևան Վրաստանի մոդելով․ մասնավորապես, պարզել հանրապետությունից բացակայող անձանց, և ընտրողների ցուցակների մեջ այդ անձանց անվան դիմաց նշում կատարել՝ հանրապետությունից բացակայելու մասին,
- Ազգային ժողովի ընտրությունների անցկացում համամասնական ընտրակարգով՝ համապետական պարզ (փակ) համամասնական ընտրացուցակներով՝ բացառելով տարածքային ու վարկանիշային ցուցակների կիրառումը,
- Ընտրական տեղամասերում քվեարկության ընթացքի և քվեարկության արդյունքների ամփոփման ողջ գործընթացի տեսանկարահանում առնվազն 5 տեսախցիկներով՝ որպես պետության պարտականություն,
- Ընտրողներին մատնահետքերով նույնականացման համակարգի կիրառում կամ մատների թանաքոտման (այդ թվում՝ անզեն աչքով չերևացող թանաքով) կարգի ներդրում։
Պահանջներին միացավ ընդդիմությունը, և դրանք հիմք դարձան «4+4+4» ֆորմատով իշխանություն-ընդդիմություն-քաղ. հասարակություն բանակցություններին, որոնց արդյունքում վերոնշյալ պահանջներից օրենսգրքում տեղ գտան միայն 1-ինն ու 4-րդը: Արդյունքում, նախագիծը քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների դժգոհության պատճառ դարձավ, ինչի վերաբերյալ վերջիններս հանդես եկան հայտարարությամբ
2018թ․ ՔՆՆԱՐԿՈՒՄՆԵՐ ԸՆՏՐԱԿԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ ՇՈՒՐՋ
2018 թ․-ին հեղափոխության արդյունքում վարչապետ ընտրվելուց հետո Նիկոլ Փաշինյանը խոսում էր արտահերթ ընտրությունների՝ իրենց համար որպես առաջնահերթություն լինելու և այդ համատեքստում ԸՕ-ի փոփոխության մասին։
Օրեր անց՝ հունիսի 1-ին ընդունված կառավարության ծրագրի 2-րդ կետով ամրագրվեց արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների անհրաժեշտությունը, և ընտրությունների՝ հանրության կողմից չվիճարկվող արդյունքներ արձանագրելու նպատակով անհրաժեշտ էր համարվում իրականացնել ԸՕ-ի և ընտրական համակարգի էական բարեփոխումներ, մասնավորապես․
- Հրաժարվել ռեյտինգային ընտրական համակարգից և անցնել լիարժեք համամասնական ընտրակարգի,
- Ձևավորել նոր՝ իրական պատկերն արտացոլող ընտրական ցուցակներ, որոնք հետագայում կթարմացվեն ինքնաշխատ եղանակով,
- Բացառել կրկնաքվեարկության հնարավորությունը՝ քվեարկած ընտրողների մատնահետքերի համաժամանակյա և ինտեգրված ստուգման ցանց ստեղծելու կամ համարժեք այլ եղանակով,
- Օրենքով երաշխավորել ընտրություններին մասնակցող քաղաքական ուժերին անվճար և վճարովի հիմունքներով տրամադրվող եթերաժամերի տեղադրումը ամենադիտվող ժամերին,
- Բացառել քաղաքացիների կամարտահայտման վրա ապօրինի ազդեցությունների գործադրումը, ճնշումներն ու ընտրակաշառքը։ Այդ նպատակով իրավապահ համակարգում ստեղծել ընտրողների կողմնորոշման վրա ստիպողաբար կամ սպառնալիքներով գործադրվող ազդեցության, ընտրակաշառքների և օրենքով արգելված նյութական նվիրատվությունների, ծառայությունների մատուցման, ապօրինի խոստումների և ընտրարշավի ապօրինի ֆինանսավորման դեմ պայքարի ստորաբաժանում,
- Իրականացնել Ընտրական օրենսգրքի՝ ընտրողների ազատ կամարտահայտումը երաշխավորող այլ փոփոխություններ։ Արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններն անհրաժեշտ է անցկացնել առավելագույնը մեկ տարվա ընթացքում։
Նշենք, որ ընտրական բարեփոխումների անհրաժեշտության մասին էին խոսում նաև ընտրական հարցերով մասնագիտացած միջազգային կազմակերպությունները, մասնավորապես՝ Վենետիկի հանձնաժողովը և ԵԱՀԿ ԺՀՄԻԳ-ը, ինչպես նաև դիտորդական առաքելություն իրականացրած կազմակերպությունները։
Ընտրական բարեփոխումների մշակման նպատակով 2018 թ․ հունիսի 19-ին վարչապետի որոշմամբ ստեղծվեց վարչապետին առընթեր ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների հանձնաժողով՝ կազմված 12 անդամներից, որոնցից 6-ը՝ քաղաքացիական հասարակության կառույցների ներկայացուցիչներ։ Հանձնաժողովը նախագահում էր առաջին փոխվարչապետ Արարատ Միրզոյանը, իսկ հանձնաժողովի քարտուղարը քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներից Դանիել Իոաննիսյանն էր։
Դրան զուգահեռ՝ ՀՀ ԱԺ նախագահ Արա Բաբլոյանի առաջարկով Ազգային ժողովում ներկայացված 4 խմբակցությունները (ՀՀԿ, «Ծառուկյան», «ԵԼՔ» և ՀՅԴ) հայտարարեցին, որ ձևավորում են աշխատանքային խումբ՝ ԸՕ-ի փոփոխությունների շուրջ քննարկումների նպատակով, և պատրաստակամ էին համագործակցել ՀՀ կառավարության աշխատանքային խմբի հետ։ Թեև նախնական փուլում երկու աշխատանքային խմբերն ունեցան հանդիպումներ, սակայն փոփոխությունների հայեցակարգն ու նախագիծը գեներացվում էին վարչապետին կից աշխատանքային խմբում:
Օգոստոս ամսին այդ աշխատանքային խումբն արդեն մշակեց ընտրախախտումների դեմ պայքարի փաթեթը (Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ և Քրեական օրենսգրքերի փոփոխություններով), որը սեպտեմբերի 7-ին ընդունվեց Ազգային ժողովի կողմից: Փաթեթով խստացվեցին պատիժները մի շարք ընտրական հանցագործությունների համար, քրեականացվեց բարեգործության հետ միաժամանակ նախընտրական կամ հանրաքվեի քարոզչություն իրականացնելը, տուգանք սահմանվեց ընտրական տեղամասային կենտրոնում գտնվելու կանոնները խախտելու համար: Փաթեթով, սակայն, ընդլայնվեցին ՀԿ-ների հնարավորություններն իրավախախտումների դեմ պայքարելիս: Մասնավորապես, դիտորդական ՀԿ-ները ստացան իրավունք, անկախ ընտրական հանձնաժողովի կամքից, միանգամից դիմել դատարան՝ ընտրական գործընթացում իրավախախտում թույլ տված անձին պատասխանատվության ենթարկելու պահանջով:
2018 թվականի սեպտեմբերի 28-ին վարչապետին առընթեր այդ հանձնաժողովը հաստատեց ԸՕ-ի բարեփոխումների հայեցակարգը, որից շաբաթներ անց՝ նաև օրենսգրքի փոփոխությունների նախագիծը: Հայեցակարգը հիմնականում ենթադրում էր․
-
Կանանց ներկայացվածության քվոտայի բարելավում
Հայեցակարգը նաև անդրադառնում էր խորհրդարանում սեռերի բաշխվածությանը՝ նշելով, որ 2017 թվականին տարածքային ցուցակներով ընտրված 49 պատգամավորներից միայն 2-ն է եղել իգական սեռի ներկայացուցիչ։
Հայեցակարգը տարբեր սեռերի առավել հավասարակշռված ներկայացվածությունը խրախուսելու նպատակով առաջարկում էր, որ յուրաքանչյուր ընտրական ցուցակի առաջին մասում, 1-ին համարից սկսած, ցանկացած ամբողջ թվով եռյակներում (1-3, 1-6, 1-9 և այդպես շարունակ՝ մինչև ցուցակի ավարտը) յուրաքանչյուր սեռի ներկայացուցիչների թիվը չպետք է գերազանցի 70 տոկոսը: Դա երաշխավորում էր, որ ցուցակներում որևէ սեռի ներկայացվածությունը 30 տոկոսից պակաս չէր լինի։
-
Կուսակցական համակարգի զարգացման և տեղական մակարդակում քաղաքական մշակույթի ձևավորման նպատակով համամասնական ընտրակարգի սահմանում համայնքի ավագանու ընտրության համար
(ավելի մանրամասն տես՝ ՏԻՄ ԸՆՏՐԱԿԱՐԳԸ) -
Ընտրողների ցուցակների կազմման և վարման գործընթացի արդյունավետության բարձրացում
- Սահմանափակել վավերականության ժամկետը լրացած՝ անձը հաստատող փաստաթղթով քվեարկելու իրավունքը՝ ապահովելով վավեր անձնագրեր Հայաստանում գտնվող բոլոր ընտրողների համար և ցուցակներում թողնելով առնվազն վերջին մի քանի տարվա ընթացքում անձը հաստատող վավեր փաստաթուղթ ունեցող ընտրողներին:
- Ի լրումն ստորագրված ցուցակների, որպես կրկնակի ստուգման միջոց, առցանց հրապարակել տեխնիկական սարքավորումների միջոցով գրանցված մասնակիցների ցանկը՝ որոնման հնարավորությամբ, առանց ընտրողների անձնագրային տվյալների։
-
Ընտրողների իրազեկվածության բարձրացում
- Օրենսդրորեն ամրագրել համապետական ընտրությունների ժամանակ Հանրային հեռուստատեսությամբ հեռուստաբանավեճերի կազմակերպումը՝ դրանցից առնվազն մեկը նախատեսելով կուսակցությունների համամասնական ցուցակի առաջին համարների մակարդակով, ինչպես նաև անվճար հնարավորություն տալով այլ լրատվամիջոցներին վերահեռարձակելու այդ հեռուստաբանավեճերը:
- Էապես ավելացնել Հայաստանի հանրային ռադիոյով և հեռուստատեսությամբ անվճար եթերաժամանակի քանակը և նախատեսել կուսակցությունների նախընտրական ծրագրերի լուսաբանում:
- Կիրառել վերգետնյա հեռուստատեսությունների վրա տարածվող կարգավորումները նաև կաբելային և առցանց հեռուստատեսությունների նկատմամբ՝ հարգելով վերջիններիս բիզնես շահերը:
- Ապահովել զանգվածային լրատվության միջոցներով ոչ միայն քարոզարշավի, այլև ընտրություններին մասնակցող թեկնածուների, կուսակցությունների ու դրանց ծրագրերի առավել հավասար լուսաբանման կարգավորումը՝ հարգելով խոսքի ազատությունն ու բազմակարծության իրավունքը:
- Խստացնել քարոզչություն կատարելուն կամ քարոզչություն կատարելուց հրաժարվելուն հարկադրելու դեպքերում քրեական պատժի տեսակն ու չափը։
-
Քվեարկության գործընթացի մատչելիության ապահովում
- Սահմանել ընտրատեղամասերի մատչելիության կարգը, կատարել ընտրատեղամասերի գույքագրում և ընտրություններից առաջ հրապարակել hենաշարժական հաշմանդամություն և տեղաշարժման սահմանափակում ունեցող ընտրողների համար մատչելի տեղամասային կենտրոնների ցուցակը։
- Հենաշարժական հաշմանդամություն և տեղաշարժման սահմանափակում ունեցող ընտրողներին հնարավորություն տալ ժամանակավոր հաշվառվել ԿԸՀ-ի կողմից հայտարարված՝ տեղաշարժման համար մատչելի, գտնվելու վայրի մոտակա ընտրատեղամասում։
- Ազգային ժողովի ընտրություններին մասնակցող կուսակցություններին (կուսակցությունների դաշինքներին) վիճակահանությամբ տրված համարները և կուսակցությունների անվանումը քվեաթերթիկի վրա տպագրել այնպիսի մեծությամբ, որ ընթեռնելի լինի թույլ տեսողություն ունեցող ընտրողների համար։
- Ազգային ժողովի ընտրությունների ժամանակ ԿԸՀ-ն տեղամասային ընտրական հանձնաժողովներին տրամադրի քվեաթերթիկի կաղապարներ՝ կույր ընտրողների ինքնուրույն քվեարկությունը ապահովելու նպատակով։
-
Զինծառայողների քվեարկության նկատմամբ վերահսկողության բացառում
- Զինվորականների քվեարկության ընթացքում արգելել վերադաս սպայի գտնվելը տեղամասային կենտրոնում։
-
Ընտրական գործընթացների նկատմամբ վերահսկողության հնարավորությունների բարձրացում
- Կրճատել ՀԿ-ները հավատարմագրելու վերջնաժամկետը՝ սահմանելով հավատարմագրման իրականացման համար ողջամիտ ժամկետ, և նորարարական տեխնոլոգիական լուծումներով՝ պարզեցնել ԿԸՀ-ի կողմից իրականացվող գործընթացները:
- Վերացնել դիտորդների և ԶԼՄ ներկայացուցիչների գումարային թիվը տեղամասում սահմանափակելու հանձնաժողովի իրավունքը:
- Սահմանել միջազգային և օտարերկրյա դիտորդական կազմակերպություններին հրավեր ուղարկելու ընթացակարգը:
- Ամրագրել տեղական դիտորդական կազմակերպությունների կողմից 3-ամսյա ժամկետում իրենց զեկույցները հրապարակման համար ԿԸՀ ներկայացնելու պահանջ։ Զեկույցում պետք է նշվի դիտորդական կազմակերպության ֆինանսավորման աղբյուրը:
- Ներդնել օրենսդրական սահմանափակումներ այն հաշվառմամբ, որ դիտորդական կազմակերպության ղեկավար մարմիններում չեն կարող լինել ընտրություններին մասնակցող կուսակցությունների ցուցակներում ընդգրկված թեկնածուները:
- Վերանայել ընտրական հանձնաժողովների որոշումները, գործողությունները և անգործությունը բողոքարկելու ժամկետները, բողոքարկման առարկայի և սուբյեկտների շրջանակը
- Իրավունք վերապահել կուսակցություններին, թեկնածուներին և դիտորդական առաքելություն իրականացնող ՀԿ-ներին վարչական պատասխանատվության միջոցներ կիրառելու համար հայցով դիմելու դատարան:
-
Վերանայել ընտրական գործընթացների վարչարարությունը
- Ամրագրել, որ տարածքային ընտրական հանձնաժողովը չի նշանակում տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի անդամներ, եթե տվյալ տեղամասային հանձնաժողովն արդեն ունի գործառույթների իրականացման համար բավարար թվով անդամներ:
- Փոփոխել տարածքային ընտրական հանձնաժողովների ձևավորման կարգը՝ սահմանելով, որ անդամներից 3-ին նշանակում է Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը, և մեկական անդամ նշանակում են Ազգային ժողովում ներկայացված խմբակցությունները:
-
Ընտրակարգերին վերաբերող մի շարք այլ հարցերի վերաբերյալ
Կառավարությունը հոկտեմբերի 16-ին հավանություն տվեց ԸՕ-ի փոփոխությունների փաթեթին և ուղարկեց Ազգային ժողով։ Հոկտեմբերի 22-ին Ազգային ժողովում ձախողվեց առաջին ընթերցմամբ ԸՕ-ի փոփոխությունների ընդունումը։ Կառավարությունը նախագիծը կրկին ուղարկեց Ազգային Ժողով, և հոկտեմբերի 28-ին Ազգային ժողովը կրկին տապալեց ԸՕ-ի փոփոխությունների նախագիծը (դրան կողմ քվեարկեց անհրաժեշտ 63-ից 62 պատգամավոր): Փոփոխությունների նախագիծը 3-րդ անգամ Ազգային ժողով չբերվեց:Այսպիսով, 2018 թվականի սեպտեմբերի 23-ին Երևանի ավագանու և դեկտեմբերի 9-ին Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան չփոփոխված Ընտրական, բայց փոփոխված Քրեական և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքերով:
2020 Թ․ ՄԱՅԻՍ․ ԸՆՏՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍՈՎ
(ավելի մանրամասն տես՝ ԱԺ ԸՆՏՐԱԿԱՐԳԸ և ՏԻՄ ԸՆՏՐԱԿԱՐԳԸ)
2020թ․ ՕԳՈՍՏՈՍ․ ԸՆՏՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ․ «ԵՐԿՐՈՐԴ ՓՈՐՁ»
2019 թ․ հոկտեմբերին ՀՀ կառավարությունը հաստատեց ՀՀ դատաիրավական բարեփոխումների 2019-2023 թթ ռազմավարությունը, որով ամրագրվեց, որ իր առաջնահերթություններում շարունակում են մնալ ԸՕ-ի բարեփոխումները։ Առանձնակի շեշտադրում էր արված հետևյալ ռազմավարական ուղղությունների վրա․
-
թեկնածուների տարածքային ցուցակների վերացում, պարզ համամասնական ընտրակարգի ընդունում,
-
կուսակցական բազմակարծության ապահովման նպատակով ընտրվելու նվազագույն շեմի իջեցում,
-
կոալիցիաների ձևավորման կարգի բարեփոխում,
-
ընտրական գործընթացների նկատմամբ վերահսկողության հնարավորությունների բարձրացում, այդ թվում` ընտրական հանձնաժողովների որոշումների, գործողությունների և անգործության բողոքարկման ընթացակարգի վերանայում,
-
ընտրագրավի գումարի չափի վերանայում,
-
հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար ընտրական գործընթացի մատչելիության ապահովում,
-
ընտրողների ցուցակների կազմման և վարման գործընթացի արդյունավետության բարձրացում,
-
բանավեճի և լուսաբանման վերաբերյալ կարգավորումների բարեփոխում,
-
դիտորդական գործունեությամբ ընտրական գործընթացների վերահսկողության բարեփոխում:
2020 թ․ օգոստոսին արդեն Ազգային ժողովի ընտրական բարեփոխումների աշխատանքային խումբն առցանց ձևաչափով սկսել էր «Ընտրական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի հանրային քննարկումները։
Աշխատանքային խմբում ներգրավված էին Ազգային ժողովի երեք խմբակցությունների, Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի, Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակի և Արդարադատության նախարարության ներկայացուցիչներ, ինչպես նաև տարբեր հասարակական կազմակերպությունների անդամներ, իսկ խմբի աշխատանքները համակարգում էր ԱԺ քաղաքական մեծամասնության՝ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Համազասպ Դանիելյանը։
Ըստ նրա՝ նախագծի համար հիմք են հանդիսացել 2018 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ընդունված ԸՕ-ի բարեփոխումների հայեցակարգը և դրա հիման վրա ներկայացված ԸՕ-ի փոփոխությունների նախագիծը:
Օրենսգրքի նախագծի մշակման ընթացքում տեղի ունեցան մի շարք հանրային քննարկումներ IFEC-ի աջակցությամբ, որտեղ աշխատանքային խմբի շրջանակներում իրենց առաջարկություններն էին ներկայացնում «Իրազեկ քաղաքացիների միավորումը», Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը, «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնը և Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը:
ԸՕ-ի փոփոխությունների նոր փաթեթն ամբողջական տեսքով հանրությանը ներկայացվեց 2021 թ․-ի մարտի 9-ին ։ Այն ուղարկվեց Եվրոպայի խորհրդի Վենետիկի հանձնաժողով՝ փորձաքննության։
Նախագիծն իր մեջ ներառում էր մի շարք փոփոխություններ հետևյալ ուղղություններով․
Ընտրությունների անցկացումը ռազմական և արտակարգ դրության պայմաններում։
Սահմանադրությամբ արտակարգ և ռազմական դրության պայմաններում արգելվում է Ազգային ժողովի ընտրությունների անցկացումը։ Ընտրական օրենսգիրքն այդ արգելքը տարածում է նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների վրա։ COVID-19 համավարակով պայմանավորված արտակարգ դրության պայմաններում Ընտրական օրենսգրքով սահմանված կարգով 2020 թվականին հետաձգվեցին բոլոր տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները։ Սակայն ակնհայտ է, որ համավարակի պայմաններում առանձին համայնքներում ընտրությունները կարող էին իրականացվել՝ հակահամաճարակային կանոնների պահպանմամբ։
Նախագծով կարգավորում է նախատեսվել տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների համար։ Մասնավորապես՝ եթե արտակարգ դրություն է հայտարարվել Հայաստանի հանրապետության ամբողջ տարածքում, ապա տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններ չեն անցկացվում։ Եթե արտակարգ դրությունը հայտարարվել է միայն Հայաստանի Հանրապետության տարածքի մի մասում, ապա արտակարգ դրություն չհայտարարված տարածքներում չի արգելվում ընտրությունների անցկացումը։
Ընտրությունների հրապարակայնություն։ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի համացանցային կայք։
Տեղամասային կենտրոններում տեսախցիկների տեղադրումը, ընտրողների գրանցման սարքերի ներմուծումը և հատկապես քվեարկությանը մասնակցած ընտրողների ցուցակների հրապարակումը մեծամասամբ կատարեցին իրենց դերը ընտրախախտումները կանխելու և ընտրություններն ավելի թափանցիկ դարձնելու հարցում։ Այդուհանդերձ, դեռևս մնում են մտահոգություններ նաև վարչարարության մասով, ինչը միշտ հնարավոր է բարելավել ժամանակակից տեխնոլոգիական լուծումների դարաշրջանում։ Անհրաժեշտ է շարունակաբար օպտիմալացնել և արդյունավետ դարձնել ընտրական գործընթացներում ներգրավված դերակատարների աշխատանքը և թափանցիկ դարձնել ընտրական ողջ գործընթացը։ Թե՛ համավարակով պայմանավորված, թե՛ ընդհանուր վարչարարության արդյունավետության բարձրացման տեսանկյունից առցանց գրանցման և տեղեկատվության փոխանակման հարթակներն առավել արդյունավետ են։ Միաժամանակ, օգտագործվող վերահսկող գործիքների հնարավորինս ավտոմատացումը կօգնի ապահովելու օրենսդրության արդյունավետ կիրառումը։
Նախատեսվում է ընտրությունների վերաբերյալ տեղեկատվության հրապարակման, թեկնածուների, կուսակցությունների, կուսակցությունների դաշինքների, առաջադրման և գրանցման, դիտորդների, զանգվածային լրատվության միջոցների ներկայացուցիչների հավատարմագրման, վստահված անձանց և տեղամասային ընտրական հանձնաժողովների անդամների առցանց գրանցման համար արդիականացնել Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի համացանցային կայքը։
Ընտրական ցուցակներ։ Ընտրողների ցուցակների հետ կապված հիմնական խնդիրները վերաբերում են դրանցում տեղ գտած անճշտություններին, Հայաստանից դուրս գտնվող անձանց անունների ներառման հիմքով դրանց հնարավոր օգտագործման հետ կապված ռիսկերին։
Հանրապետությունից դուրս բնակվող անձանց անունները, որոնց թիվը, ըստ ՀՀ ոստիկանության 2018 թ․ տվյալների, հասնում էր մոտ 200․000-ի, շարունակաբար տեղ են գտնում ընտրացուցակներում։ Մի կողմից, դա պարունակում է ռիսկ՝ նրանց քվեների հնարավոր ապօրինի օգտագործման առումով, մյուս կողմից հիմք է տալիս անհարկի վարչարարության (օրինակ՝ ծանուցման) համար, այդ թվում՝ հանգեցնելով ավելորդ ծախսերի։
Նախատեսվում է ընտրական ցուցակներում ընդգրկել այն ընտրողներին, որոնք քվեարկության օրվան նախորդող 6 ամսվա ընթացքում ունեցել են անձը հաստատող վավեր փաստաթուղթ։ Սակայն դա վերջիններիս չի զրկում քվեարկելու հնարավորությունից. անձը հաստատող վավեր փաստաթուղթ չունեցող քաղաքացիները կարող են ընդգրկվել ընտրողների լրացուցիչ ցուցակներում և մասնակցել քվեարկությանը։
Նախընտրական քարոզարշավ և նախընտրական քարոզչություն։ Նախընտրական քարոզարշավի կարգավորումները պետք է նպատակաուղղված լինեն ընտրապայքարին մասնակցող բոլոր քաղաքական միավորների՝ թեկնածուների, կուսակցությունների, դաշինքների համար հավասար հնարավորությունների ստեղծմանը, վարչական ռեսուրսի չարաշահման բացառմանը, հանրության առջև թափանցիկ և հաշվետու գործունեությանը, գաղափարների մրցակցությանը, ընտրողների՝ իրազեկ ընտրություն կատարելու և ազատ կամարտահայտման պայմանների ապահովմանը։
Նախագծով առաջարկվում է «նախընտրական քարոզչություն» եզրույթի փոխարեն օգտագործել «նախընտրական քարոզարշավ» հավաքական եզրույթը համապատասխան գործողությունների ոչ սպառիչ ցանկի թվարկմամբ, որն առավել ընդգրկուն կերպով կարտացոլի ընտրապայքարում ներդրվող հնարավոր միջոցներն ու միջոցառումները, ներառյալ՝ ինչպես բուն քարոզչության, այնպես էլ դրա նախապատրաստական գործողությունները։
Նախատեսվում է նախընտրական քարոզարշավի մեկնարկը սահմանել ընտրություններին մասնակցող կուսակցությունների ընտրական ցուցակների և թեկնածուների գրանցման համար սահմանված ժամկետի վերջին օրվան հաջորդող 5-րդ օրը։
Նախընտրական քարոզչությունը զանգվածային լրատվության միջոցներով։ Նախատեսվում է վերգետնյա հեռուստաընկերությունների վրա տարածվող կարգավորումները կիրառել նաև կաբելային կապով հեռուստառադիոհեռարձակում իրականացնող հեռուստաընկերությունների և առցանց/համացանցային հեռարձակում իրականացնող կազմակերպությունների նկատմամբ։ Սահմանվել է Հանրային հեռուստաընկերության կողմից հեռուստաբանավեճեր կազմակերպելու պահանջ։ Երևանի ավագանու ընտրությունների դեպքում նախատեսվում է կազմակերպել առնվազն երկու հեռուստաբանավեճ, իսկ 70,000-ից ավելի բնակչություն ունեցող այլ համայնքների ավագանու ընտրությունների դեպքում՝ առնվազն մեկական հեռուստաբանավեճ։
Նախընտրական քարոզչությունը համացանցում։ Կարգավորվել է քարոզչությունը համացանցում գովազդի միջոցով՝ սահմանելով համացանցում, ներառյալ՝ լրատվական կայքերում նախընտրական քարոզչությանը վերաբերող գովազդային նյութերի և տեսանյութերի տեղադրման հնարավորությունը միայն թեկնածուի, կուսակցության կամ նրա ներկայացուցչի հետ կնքված պայմանագրի հիման վրա՝ նախընտրական հիմնադրամի միջոցների հաշվին։
Ընտրակաշառքի կանխարգելում։ Երրորդ անձինք։Նախատեսվում է վերացնել ընտրակաշառքի մասին հայտնելու՝ Քրեական օրենսգրքի խրախուսող նորմով սահմանված եռօրյա ժամկետը՝ չսահմանափակելով պատասխանատվությունից ազատելու հիմքի կիրառումը կոնկրետ ժամկետում դիմելու պայմանով։ Արգելվել է ասոցացվող կազմակերպությունների կողմից բարեգործական գործունեության իրականացումն այն համայնքներում, որտեղ անցկացվում են ընտրություններ, որոնց մասնակցում են այդ թեկնածուները, կուսակցությունները կամ նրանց առաջադրած թեկնածուները՝ ընտրությունների օրվա նշանակման պահից մինչև արդյունքների ամփոփումը։
Վարչական ռեսուրսի չարաշահման արգելք։ Սահմանվել է վարչական ռեսուրսի օգտագործման արգելք նախընտրական քարոզչության իրականացման նպատակով, այդ թվում՝ նախատեսվել են սահմանափակումներ ընտրություններ նշանակելուց հետո մինչև ընտրությունների արդյունքների ամփոփումն ընկած ժամանակահատվածում պետական կամ համայնքային բյուջեն տնօրինելու առումով՝ արգելելով կոնկրետ ժամանակահատվածում աշխատավարձերի ու կենսաթոշակների բարձրացումը, նպաստների ավելացումը և նախապես չնախատեսված միջոցառումները։ Սահմանվել է պահանջ, որ հանրային ծառայողները նախընտրական քարոզչության մեջ ներգրավվեն բացառապես ոչ աշխատանքային ժամերին և օրերին կամ չվճարվող արձակուրդ վերցնելու պայմաններում։ Արգելվել է նաև պաշտոնական գործուղումների համատեղումը նախընտրական քարոզչության հետ։
Ընտրությունների ֆինանսավորում։ Ընտրությունների ֆինանսավորման կարգավորումները պետք է նպատակաուղղված լինեն «մաքուր» ընտրությունների կազմակերպմանը, ընտրապայքարին մասնակցող բոլոր քաղաքական միավորների գործունեության, թափանցիկության ու հաշվետվողականության, հավասար հնարավորությունների ապահովմանը, կուսակցությունների կայունության խթանմանը։
Նախագծով ամրագրվել են նախընտրական քարոզարշավ իրականացնելու հետ կապված բոլոր հիմնական ծախսերը: Ֆինանսական թափանցիկություն ապահովելու նպատակով սահմանվել է, որ կուսակցությունների/դաշինքների նախընտրական հիմնադրամում մուծումներ կատարած անձինք պետք է նշեն նաև իրենց անունը, ազգանունը և անձը հաստատող փաստաթղթի համարը։ Սահմանվել է, որ նախընտրական ծախսերը կատարվում են անկանխիկ եղանակով։ Նախընտրական հիմնադրամից կանխիկ կատարվող վճարումների ընդհանուր գումարը չի կարող գերազանցել նվազագույն աշխատավարձի 400-ապատիկը։
Հայտարարագրման ենթակա չէ կուսակցության օգտին կատարվող կամավոր աշխատանքը, և դրա արժեքը չի հաշվարկվում նախընտրական ծախսերի սահմանաչափում։ Սակայն նախատեսվում է, որ կամավոր աշխատանքը ենթակա է հաշվառման, եթե դրա տևողությունը գերազանցում է շաբաթական 20 ժամը։
Դիտորդներ և զանգվածային լրատվության միջոցների ներկայացուցիչներ։ Նախագծով վերանայվում են վերջիններիս հավատարմագրման ժամկետները (քվեարկության օրվանից 10 օր առաջ) և սահմանվում է, որ այդ գործողություններն իրականացվում են Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի համացանցային կայքի միջոցով։
Նախագծով սահմանվել է, որ հանձնաժողովի գործողությունը, որոշումը կամ անգործությունը կարող է բողոքարկել նաև տեղական դիտորդական առաքելությունը։ Իսկ տեղամասում քվեարկության արդյունքների վիճարկման իրավունք է վերապահվում նաև քվեարկության սենյակում կամ արդյունքների ամփոփման նիստին ներկա գտնված դիտորդներին։
Ընտրական հանձնաժողովներ։ Նախագծով սահմանվում է, որ ընտրատարածքային ընտրական հանձնաժողովի անդամն իր պաշտոնավարման ընթացքում չի կարող զբաղեցնել ղեկավար պաշտոններ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմիններում: Իսկ հրապարակային ելույթներում նրանք պետք է ցուցաբերեն քաղաքական զսպվածություն և չեզոքություն: Ընտրական հանձնաժողովի անդամների՝ պաշտոն զբաղեցնելու պահանջները խստացվել են՝ սահմանելով, որ հանձնաժողովի անդամ չեն կարող լինել Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքով նախատեսված դիտավորյալ հանցագործության համար, ներառյալ՝ Քրեական օրենսգրքի 149-154.15-րդ հոդվածներով նախատեսված հանցանքների համար դատապարտված անձինք՝ անկախ դատվածությունը հանված կամ մարված լինելու հանգամանքից։
Ազգային ժողովի ընտրակարգ։
Տես՝ ԱԺ ԸՆՏՐԱԿԱՐԳԸ
Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններ։
Տես՝ ՏԻՄ ԸՆՏՐԱԿԱՐԳԸ
Նախագծով վերացվել է բազմաբնակավայր համայնքներում համամասնական ընտրություններ անցկացնելու մասին պարտադիր նորմը։
Մեծամասնական ընտրակարգով ընտրվող համայնքի ավագանու ընտրություններ։
Նախագծով հնարավոր է համարվել համայնքի ղեկավարի ընտրությունը նաև մեկ թեկնածուի մասնակցությամբ։ Իսկ համայնքի ավագանու ընտրությունը համարվում է չկայացած, եթե գրանցումից հետո թեկնածուների թիվը նվազում է Ընտրական օրենսգրքով սահմանված՝ համայնքի ավագանու անդամների թվի երկու երրորդից։
Համամասնական ընտրակարգով ընտրվող համայնքի ավագանու ընտրություններ։ Նախագծով սահմանվել է, որ ընտրություններին մասնակցող կուսակցության (կուսակցությունների դաշինքի) ընտրական ցուցակում ընդգրկված թեկնածուների թիվը չպետք է պակաս լինի համայնքի ավագանու անդամների՝ Ընտրական օրենսգրքով սահմանված մանդատների թվի 1/3-ից։ Եթե ընտրություններում առաջադրվել է միայն մեկ կուսակցություն (կուսակցությունների դաշինք), ապա նրան հնարավորություն է տրվում մինչև Ընտրական օրենսգրքով` ընտրական ցուցակների գրանցման համար սահմանված ժամկետի ավարտը համալրելու թեկնածուների ցանկը, եթե նրանց թիվը պակաս է տվյալ համայնքի ավագանու անդամների՝ Ընտրական օրենսգրքով սահմանված թվից։
Իսկ եթե ընտրություններում առաջադրված կուսակցությունների (կուսակցությունների դաշինքների) ընտրական ցուցակներում ընդգրկված թեկնածուների ընդհանուր թիվը պակաս է Ընտրական օրենսգրքով սահմանված՝ համայնքի ավագանու անդամների թվից, ապա նրանց հնարավորություն է տրվում մինչև օրենսգրքով` ընտրական ցուցակների գրանցման համար սահմանված ժամկետի ավարտը համալրելու թեկնածուների ցանկը։
Միաժամանակ, բազմաբնակավայր համայնքի բնակիչների՝ հնարավորինս հավասար ներկայացվածությունը համայնքի ավագանու կազմում ապահովելու համար սահմանվել է, որ բազմաբնակավայր համայնքի ընտրություններին մասնակցող կուսակցության (կուսակցությունների դաշինքի) ընտրական ցուցակում պետք է ընդգրկվեն տվյալ համայնքը կազմող բնակավայրերի առնվազն ½-ը ներկայացնող թեկնածուներ։
Նախագծով նախատեսվում է ավագանու կողմից համայնքի ղեկավարի գաղտնի քվեարկությամբ ընտրությունը փոխարինել բաց քվեարկությամբ։
Մարտի 18-ին վարչապետ Փաշինյանը հայտարարեց հունիսի 20-ին կայանալիք արտահերթ ընտրությունների մասին, իսկ օրեր անց ԱԺ-ում իր ելույթի ժամանակ խոսեց Ընտրական օրենսգրքի պարզ փոփոխությունների՝ համամասնական ընտրակարգի կարևորության մասին, որով և պետք է անցկացվեն արտահերթ ընտրությունները։
Արդեն մայիսի 25-ին Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հրաժարական տվեց, որից հետո խորհրդարանը երկու անգամ չընտրեց վարչապետ, ինչի արդյունքում խորհրդարանն արձակվեց օրենքի ուժով։ Նախագահի հրամանագրով արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ նշանակվեցին հունիսի 20-ին։
Մինչ արտահերթ ընտրությունների օրը, խորհրդարանն ընդունեց ընտրական, քրեական, վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենքներում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքներ։ Այդ փոփոխությունների մի մասն արդեն ուժի մեջ է մտած լինելու հունիսի 20-ին կայանալիք խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ։ Դրանցից գլխավորը, թերևս, անցումն էր լրիվ համամասնական ընտրակարգի։ Պետք է նշել, որ խորհրդարանի կողմից ընդունված օրենքի նախագծերը տարբերվում էին Ընտրական օրենսգրքի այն փաթեթից, որը արժանացել էր Վենետիկի հանձնաժողովի դրական գնահատականին։
Փաստաթղթեր
- ՀՀ օրենքը ՀՀ քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին։ 2016/10/20
- ՀՀ օրենքը ՀՀ ընտրական օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին։ 2016/10/20
- ՀՀ օրենքը վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքում փոփոխություն կատարելու մասին։ 2018/05/04
- ՀՀ օրենքը ՀՀ քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին: 2018/05/04
- ՀՀ կառավարության ծրագիրը։ 2018/06/01
- ՀՀ վարչապետի որոշում 19 Հունիս 2018, 790- Ա , ՀՀ վարչապետին առընթեր ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների հանձնաժողով ստեղծելու մասին
- ՀՀ վարչապետին առընթեր ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների հանձնաժողով ստեղծելու մասին որոշում։ 2018/06/19
- ՀՀ օրենքը ՀՀ քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին։ 2018/09/07
- ՀՀ օրենքը վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին։ 2018/09/07
- Ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների հայեցակարգը։ 2018/10/01
- «ՀՀ ընտրական օրենսգիրք» ՀՀ սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին։ 2018/10/11
- ՀՀ ԱԺ նախագահի որոշումը 2018թ․-ի հոկտեմբերի 22-ին ՀՀ ԱԺ արտահերթ նիստ գումարելու մասին
- ՀՀ կառավարության որոշումը ՀՀ դատական և իրավական բարեփոխումների 2019-2023 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագրերը հաստատելու մասին։ 2019/10/10
- ՀՀ սահմանադրական նօրենքը «Հայաստանի Հանրապետության ընտրական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին։ 2020/06/18
- ՀՀ սահմանադրական օրենքը «Հայաստանի Հանրապետության ընտրական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին։ 2020/06/18
- ՀՀ ընտրական օրենսգրքում և հարակից օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարաելու մասին նախագծերը պաշտոնապես շրջանառության մեջ դրվելու մասին։ 2021/03/09
- ՀՀ սահմանադրական օրենքը «Հայաստանի Հանրապետության ընտրական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին։ 2021/04/21
- Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին։ 2021/04/27
- ՀՀ քրեական օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին։ 2021/04/27
- «ՀՀ ընտրական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին։ 2021/03/31
- «ՀՀ ընտրական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում լրացումներ և փոփոխություն կատարելու մասին։ 2021/03/19
Հղումներ
- Կարծիք ՀՀ ընտրական օրենսգրքի նախագծի դրույթների՝ միջազգային ստանդարտներին համապատասխանության վերաբերյալ։ 2016/05/16
- Ընտրական օրենսգիրքը վարչական ռեսուրսի չարաշահման հետ կապված դրույթները ավելի են ընդլայնվում. Դավիթ Հարությունյան։ 2018/01/08
- Հանրապետականը պատրաստ է ԸՕ և արտահերթ ընտրությունների վերաբերյալ քննարկումների։ 2018/05/01
- ՀՀ Ազգային ժողովի խմբակցությունների համատեղ հայտարարությունը։ 2018/06/20
- ՀՀ ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների խորհրդարանական աշխատանքային խումբը քննարկել է ընտրական համակարգի վերաբերյալ առաջարկներ։ 2018/07/17
- Հաստատվել է Ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների հայեցակարգը։ 2018/10/01
- «Հայաստանի Հանրապետության ընտրական օրենսգիրք» ՀՀ սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ սահմանադրական օրենքի և հարակից օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին նախագծերի փաթեթ: 2018/10/05
- ՀՀ կառավարության որոշումը ՀՀ ազգային ժողովի արտահերթ նիստ գումարելու վերաբերյալ ՀՀ կառավարության նախաձեռնության մասին։2018/10/16
- «Հայաստանի Հանրապետության ընտրական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» և «Կուսակցությունների մասին» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ սահմանադրական օրենքների, «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» և «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքների նախագծերը։ 2020/02/17
- 4․000 և ավելի ընտրող ունեցող համայնքներում պետք է լինեն համամասնական կարգով ընտրություններ․Սուրեն Պապիկյան. ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ։ 2020/05/26
- Առաջարկվում է 4000 և ավելի ընտրող ունեցող համայնքներում անցնել համամասնական ընտրակարգի։ 2020/05/26
- Ընտրական օրենսգրքի հանրային քննարկումների մասնակցության հրավեր։ 2020/08/06
- Առցանց քննարկվեցին համավարակի պայմաններում քվեարկության կազմակերպման հարցերը։ 2020/08/14
- Ներկայացվել են հայեցակարգային առաջարկություններ նախընտրական քարոզչության և ընտրությունների ֆինանսավորման վերաբերյալ։ 2020/08/27
- Սկսվել են Ընտրական օրենսգրքի փոփոխությունների նախագծի հանրային քննարկումները։ 2020/09/12
- Ընտրական օրենսգրքի բարեփոխումների առցանց քննարկում։ 2020/09/18
- ԱԺ Ընտրական բարեփոխումների աշխատանքային խմբի ֆեյսբուքյան էջ
- ՀՀ ԱԺ 6-րդ գումարման 4-րդ նստաշրջանի սղագրություն N 10
- Հայաստանի 2012թ․-ի խորհրդարանական ընտրությունները, հատուկ զեկույց։ POLICY FORUM ARMENA
- ON THE ELECTORAL CODE. VENICE COMMISSION, OSCE/ODIHR (AS AMENDED ON 30 JUNE 2016)
- PRELIMINARY JOINT OPINION ON THE DRAFT ELECTORAL CODE. VENICE COMMISSION OSCE/ODIHR (AS OF 18 APRIL 2016)
- Opinion. VENICE COMMISSION. ELECTORAL CODE. AMENDED AS OF 20 OCTOBER 2016
- Information report on the elections to the Council of Elders of the City of Yerevan, Armenia (14 May 2017)
- ՀՀ Ազգային ժողովի 2017թ․ ապրիլի 2-ի ընտրությունների դիտորդության զեկույց: Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն
- ՀՀ Ազգային ժողովի ընտրություններ 2017թ. ապրիլի 2: Վերջնական զեկույց: «Անկախ դիտորդ»
- Երևանի ավագանու ընտրություններ 2017թ. մայիսի 14. վերջնական զեկույց: «Անկախ դիտորդ»
- ՀՀ ԱԺ նախագահի որոշումը ՀՀ ԱԺ արտահերթ նիստ գումարելու մասին 01/04/2021
- Իշխող ուժը որոշել է ընտրություններն անցկացնել փակ համամասնական կարգով. Նիկոլ Փաշինյան 24/03/2021
«ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ ՀՐԱՄԱՅԱԿԱՆ»․ Ընտրական օրենսգիրք․ ՄԱՍ 2
Հաղորդաշարը անդրադառնում է ընտրական գործընթացների վրա փողի ազդեցության նվազեցմանն ուղղված կարգավորումներին, ինչպես նաև նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում ընտրողներին ակնհայտ կեղծ խոստումներով մոլորության մեջ գցելու փորձերի դեմ պայքարի հնարավոր ուղիներին։ Քննարկմանը մասնակցում են ՀՀ ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Թագուհի Ղազարյանը, ՀՀ ԱԺ «Լուսավոր Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Կարեն Սիմոնյանը, «Հանուն Հանրապետության» կուսակցության անդամ Վահագն Մարտիրոսյանը և «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանը։
Տես ավելին՝ https://youtu.be/c9FrC
«ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ ՀՐԱՄԱՅԱԿԱՆ»․ Ընտրական օրենսգիրք․ ՄԱՍ 1
Հաղորդաշարը անդրադառնում է Ընտրական օրենսգրքի բարեփոխումներին, մասնավորապես՝ ռեյտինգային ընտրակարգի վերացմանն ու մաքուր համամասնական ընտրակարգի ընդունմանը, ինչպես նաև կուսակցությունների համար անցողիկ շեմի նվազեցմանը և դրանց առնչվող խնդիրներին։ Քննարկմանը մասնակցել են ՀՀ ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Համազասպ Դանիելյանը, ՀՀ ԱԺ «Լուսավոր Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Գևորգ Գորգիսյանը, «Քաղաքացու որոշում» կուսակցության գործադիր մարմնի անդամ Գարեգին Միսկարյանը, «Իրազեկ քաղաքացիների միավորում» ՀԿ ծրագրերի համակարգող Դանիել Իոաննիսյանը։ Մանրամասները՝ տեսանյութում։
Տես ավելին՝ https://youtu.be/6a
Քաղաքացիական հասարակության կարծիքը 2016թ․-ին ընդունված ընտրական օրենսգրքի վերաբերյալ
2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին ընդունված ՀՀ սահմանադրության փոփոխությունների համաձայն՝ նախատեսվում է մինչև 2016 թվականի հունիսի 1-ն ընդունել նոր ընտրական օրենսգիրք[1]: ՀՀ նախագահի 2016թ. փետրվարի 10-ի հրամանագրով ՀՀ ընտրական օրենսգրքի մշակմանը և ներկայացմանը մասնակցող պատասխանատու մարմիններ են հանդիսանում ՀՀ արդարադատության նախարարությունը և Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը, իսկ նախագիծը Ազգային ժողովի քննարկմանը ներկայացնելու վերջնաժամկետ է սահմանված 2016 թվականի մարտի 1-ը[2]:
ՀՀ ընտրական օրենսգրքի նախագիծը (այսուհետ՝ նախագիծ) սահմանված ժամկետում չի ներկայացվել Ազգային ժողով և չի հրապարակվել, իսկ պատասխանատու պետական մարմինները երկար ժամանակ հանրությունից գաղտնի են պահել դրա պատրաստ լինելու փաստը, թեև, ինչպես պարզվել է հետագայում, դեռևս փետրվարի 22-ին նախագծի անգլերեն տարբերակն արդեն տեղադրվել էր Եվրոպայի խորհրդի «Ժողովրդավարություն՝ իրավունքի միջոցով» եվրոպական հանձնաժողովի (Վենետիկի հանձնաժողով) պաշտոնական կայքում: Նախագիծը հանրությանը հասանելի է դարձել միայն 2016թ. մարտի 2-ին՝ ՀՀ կառավարության 2016թ. մարտի 3-ի նիստի օրակարգում ընդգրկվելու արդյունքում[3]: Ընդ որում, այդ պահի դրությամբ նախագիծը տեղադրված չի եղել ո՛չ ՀՀ արդարադատության նախարարության, և ո՛չ էլ ԿԸՀ պաշտոնական կայքերում:
Նախագիծը մշակվել և ՀՀ կառավարության նիստի օրակարգ է ընդգրկվել իրավական ակտերի մշակման և շրջանառության մեջ դնելու վերաբերյալ ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված ընթացակարգերի կոպիտ խախտմամբ: Մասնավորապես, չեն պահպանվել «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքով ամրագրված կարգավորման ազդեցության գնահատմանը[4], ՀՀ կառավարության որոշմամբ սահմանված հանրային քննարկումների կազմակերպմանն ու անցկացմանը[5] և ՀՀ նախագահի հրամանագրով նախատեսված կառավարության նիստին հարցեր ներկայացնելուն վերաբերող պահանջները[6]: Մինչև ՀՀ կառավարության կողմից նախագիծը հավանության արժանացնելը, փաստաթղթի հեղինակները խուսափել են մասնակցել հասարակական կազմակերպությունների կողմից նախաձեռնվող քննարկումներին:
Արձագանքելով իշխանությունների հետ բանակցելու ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի առաջարկությանը՝ նախագծի հիմնական հարցերի շուրջ կոնսենսուս ձևավորելու նպատակով ընտրությունների ոլորտում փորձառություն ունեցող և ավելի քան 200 քաղաքացիական հասարակության կառույցների կողմից պատվիրակված ներկայացուցիչները մասնակցել են 4+4+4 (իշխանական կոալիցիա, ոչ իշխանական կուսակցություններ և հասարակական կազմակերպություններ) ձևաչափով քննարկումներին: Ակնկալվում էր ՀՀ ընտրական օրենսգրքի նախագիծը ենթարկել լուրջ փոփոխությունների և ստեղծել Հայաստանի ընտրական համակարգի բարեփոխման համար նախադրյալներ` նախագծում ամրագրելով հանրային վստահությունն ապահովող գործուն մեխանիզմներ: Քննարկումների ընթացքում հիմնականում ներկայացվել են մի խումբ հասարակական կազմակերպությունների և ոչ իշխանական կուսակցությունների կողմից համաձայնեցված 5 առաջնահերթ առաջարկները: Սակայն ՀՀ պետական մարմինների ներկայացուցիչների անզիջում դիրքորոշման պատճառով քննարկումները որևէ էական արդյունք չտվեցին: Չնայած ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ հանրաքվեի փորձագիտական խմբի վերջնական զեկույցի, ինչպես նաև ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի նախորդ համապատասխան հանձնարարականների պահանջների, ընտրական օրենսդրության փոփոխությունները չիրականացվեցին ներառական կերպով, և հնարավորություն չընձեռվեց շահագրգիռ բոլոր կողմերին ներդնել առավելագույն ջանքերը՝ ընտրական բարեփոխումների վերաբերյալ փոխհամաձայնության գալու նպատակով։ Այդպիսով, կարելի է պնդել, որ իշխանությունը որևէ իրական քայլ չկատարեց ընտրական օրենսգրքի մշակման գործընթացում կոնսենսուսի և հանրային վստահության ձևավորման ուղղությամբ։
Ի լրումն վերը նշված խնդրահարույց գործընթացների, նախագծով որևէ առաջընթաց չի գրանցել Վենետիկի հանձնաժողովի «Ընտրական գործընթացների լավ պրակտիկայի վերաբերյալ կանոնագրքով» (անգլ.` Code of Good Practice in Electoral Matters, այսուհետ՝ կանոնագիրք)՝[7] նախատեսված նորմերի պահանջներն ապահովելու առումով: Ստորև բերված են նախագծում առկա խնդիրները.
Համընդհանուր ընտրական իրավունքի խնդիրներ[8]
Նախագծով չի ապահովվում համընդհանուր ընտրական իրավունքի իրացման հնարավորությունը, քանի որ այն քվեարկելու հնարավորություն է տալիս Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս գտնվող սահմանափակ թվով սուբյեկտների: Դրանք են՝ արտերկրում դիվանագիտական և հյուպատոսական ներկայացուցչություններում դիվանագիտական ծառայություն անցնող ընտրողները և նրանց հետ արտերկրում բնակվող ընտանիքի անդամները, արտերկրում երկարատև ծառայողական գործուղման կամ ուսման մեջ գտնվող զինծառայողները, ինչպես նաև ՀՀ-ում գրանցված իրավաբանական անձանց՝ արտասահմանում տեղակայված ներկայացուցչությունների աշխատակիցներն ու նրանց հետ արտերկրում բնակվող ընտանիքի անդամները[9]: Մինչդեռ, քվեարկությանը մասնակցելու իրավունքը փաստացի չի ապահովվում այն հարյուր հազարավոր ՀՀ քաղաքացիների համար, ովքեր արտերկրում են գտնվում ուսման, ժամանակավոր աշխատանքի կամ այլ նպատակներով: Այդպիսով, պետությունը վերջիններիս նկատմամբ դրսևորում է խտրական վերաբերմունք և խախտում ընտրական իրավունքի հավասարության սկզբունքը: Մյուս կողմից, նման խտրական մոտեցման հաշվին ՀՀ կառավարությունն ապահովում է ընտրակեղծարարության հիմնական հենքը՝ ստեղծելով հնարավորություն օգտագործելու երկրից բացակա անձանց անունները և կեղծելու ընտրությունների արդյունքները:
Ընտրողների ռեգիստրի արժանահավատության խնդիրներ[10]
Նախագծում տեղ են գտել ընտրողների ռեգիստրի թարմացման հետ կապված նույն խնդրահարույց կարգավորումները, որոնք առկա են նաև գործող օրենսգրքում: Լիարժեք ապահովված չէ ընտրողների ռեգիստրի մշտապես վարումը, պարբերական թարմացումն ու հրապարակումը: Նախագծի համաձայն՝ լիազոր մարմինը տարին 2 անգամ ՀՀ ընտրողների ռեգիստրն էլեկտրոնային տարբերակով ներկայացնում է կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով (ԿԸՀ)՝ վերջինիս կայքում որոնման հնարավորությամբ տեղադրելու համար[11]: Սա բավարար չէ, քանի դեռ դրան զուգահեռ առկա չէ ՀՀ ոստիկանության կողմից թարմացվող ռեգիստրը վեցամսյա պարբերականությամբ իր կայքում հրապարակելու օրենսդրական պահանջ: Այսինքն, ընտրողների թարմացվող ամբողջական ռեգիստրը ներբեռնման հնարավորությամբ հրապարակվում է ՀՀ ոստիկանության կայքում միայն համապետական ընտրություններից առաջ, մինչդեռ դրանում որպես կանոն առկա են լինում բազմաթիվ սխալներ ու անճշտություններ: Օրինակ՝ 2015թ. սահմանադրական հանրաքվեի ընտրողների ցուցակներում բացակայել են ավելի քան 49,000 անձանց ծննդյան տարեթվերը, 6000-ից ավել անձինք չեն ունեցել հաշվառման հասցե, ավելի քան 10,700 հասցեներում գրանցված էր10-ից ավելի բնակիչ[12]: Ընտրողների հաշվառման հետ կապված մի քանի հազարի հասնող այս փաստերը փոխանցվում են ընտրությունից ընտրություն և, փաստորեն, պատասխանատու մարմինները չեն ձեռնարկում պատշաճ քայլեր՝ ապահովելու ընտրողների ռեգիստրի ճշգրտությունն ու արժանահավատությունը: Մինչդեռ, ցուցակների պարբերական հրապարակումները կարող էին նպաստել ողջամիտ ժամկետներում վերհանելու և ուղղելու անճշտությունները:
Ընտրողների ռեգիստրի հիմնական խնդիր է շարունակում մնալ արտերկրում գտնվող՝ մի քանի հարյուր հազարի հասնող քաղաքացիների անունների ներառումը ընտրողների ռեգիստրում և դրանց հավանական օգտագործումը ընտրություններում ցանկալի արդյունք գրանցելու համար, ինչի վերաբերյալ դիտորդական հասարակական կազմակերպությունների ջանքերով ձևավորվել է բավականին լուրջ փաստական բազա[13]:
Հավասար ընտրական իրավունքների խնդիրներ[14]
Տարիների ընթացքում Հայաստանում ձևավորվել և կատարելագործվել է «շրջիկ» ընտրողների միջոցով բազմակի քվեարկության մեխանիզմը, որը կիրառվում է ինչպես միևնույն տեղամասում, այնպես էլ տեղամասից տեղամաս, համայնքից համայնք: Հաշվի առնելով, որ Հայաստանում քվեարկություն կարելի է կատարել անձը հաստատող տարբեր փաստաթղթերով (անձնագիր, կենսաչափական անձնագիր, նույնականացման քարտ)[15], ուստի առավել խորանում են բազմակի քվեարկություն կազմակերպելու հնարավորության վերաբերյալ կասկածները:
Չնայած նախագիծն առաջարկում է էլեկտրոնային գրանցման համակարգի ներդրում՝ կանխելու բազմակի քվեարկությունները, համընդհանուր անվստահության և քրոնիկական ու անպատժելի ընտրակեղծարարության ֆոնին այդ համակարգի կիրառությունը արժանահավատ չի կարող լինել: Էլեկտրոնային գրանցման համակարգը ենթադրում է ավելի սահմանափակ հանրային վերահսկողություն և քվեարկության գործընթացի առանձին բաղադրիչների ավելի նվազ տեսանելիություն, մինչդեռ անձը հաստատող տարբեր փաստաթղթերի ներկայացման պարագայում լիովին հավանական են նույն կամ տարբեր տեղամասերում բազմակի քվեարկության, տարբեր մատների մատնահետքերի օգտագործման և մատնահետքերի անընթեռնելիության հանգամանքի չարաշահման դեպքեր: Ի լրումն դրա, նույնիսկ նախագծով առաջարկվող՝ տեղամասային արդյունքների խաչաձև համադրման և, այդպիսով, կրկնաքվեարկության դեպքերի բացահայտման պարագայում առկա կասկածները չեն փարատվում, քանի որ մի կողմից նախագծով ապահովված չի պատշաճ վերահսկողություն համապատասխան էլեկտրոնային ծրագրի և ստուգման գործընթացի նկատմամբ, մյուս կողմից Հայաստանում ընտրակեղծարարության անպատժելիության ավանդույթը ծնում է կասկածներ, որ բացահայտված անօրինականությունները կարող են քողարկվել, ինչպես և կոծկվել են տարիներ շարունակ տեղի ունեցող ընտրակեղծիքները:
Ինչպես նշվել է վերևում, հավասար ընտրական իրավունքի ապահովումը ձախողվում է առանձին ընտրողների և/կամ նրանց խմբերի կողմից բազմակի քվեարկության պատճառով, ինչի համար հիմք են ծառայում Հայաստանից բացակայող հարյուր հազարավոր քաղաքացիների անունները: Ի պատասխան ոչ իշխանական կուսակցությունների և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների՝ քվեարկությունից հետո ընտրողների կողմից ստորագրված ցուցակները հրապարակելու պահանջի, նախագծով նախատեսվել է առհասարակ վերացնել ընտրողների կողմից ընտրացուցակներում ստորագրելու պահանջը: Դրան զուգահեռ, նախագիծը շարունակում է հետևողաբար և համառորեն հանրային վերահսկողությունից պաշտպանել ընտրողների ստորագրված ցուցակները՝ դրանք չհրապարակելու և դրանցից քաղվածքներ անելն ու լուսանկարահանելն արգելելու միջոցով: Այսպիսով, Հայաստանից բացակա ընտրողների հաշվին ընտրակեղծարարության պրակտիկան դառնում է շարունակելի:
Հավասար հնարավորությունների խնդիրներ[16]
Նախագիծը լիարժեք չի բացառում վարչական ռեսուրսի օգտագործման հնարավորությունը: Մասնավորապես, այն չի արգելում կուսակցությունների ընտրական շտաբները տեղակայել այն տարածքներում, որոնք թեև չեն պատկանում, սակայն զբաղեցված են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից կամ պատկանում են այն կազմակերպություններին, որտեղ պետությունը կամ համայնքը ունի զգալի մասնակցություն[17]: Բացի այդ, նախագիծը չի արգելում կուսակցությանը կամ թեկնածուին քարոզչության նպատակով օգտագործելու այն հանրային գույքը, որն անմիջականորեն չի գտնվում իր տիրապետության տակ՝ ծառայողական պարտականությունների իրականացման նպատակով[18]: Ըստ նախագծի, նախընտրական հիմնադրամից դուրս են մնացել քարոզչության հետ կապված անուղղակի այնպիսի ծախսեր, ինչպիսիք են փոխադրամիջոցների, նախընտրական շտաբների աշխատակիցների վարձատրության և մշակութային միջոցառումների հետ կապված ծախսերը: Հարկ է նշել, որ նախընտրական քարոզչության կանոնների խախտմամբ քարոզչության և վարչական ռեսուրսի չարաշահման դեպքում, ըստ նախագծին կից ներկայացվող փաթեթի, նախատեսված չէ որևէ իրավական պատասխանատվություն:
Նախագծի լրջագույն խնդիրներից է համամասնական տարածքային ցուցակների ներմուծումը, որը պաշտոնապես հիմնավորվելով ապակենտրոնացման և կուսակցության անդամների աշխարհագրական ներկայացուցչականության ապահովման անհրաժեշտությամբ, փաստացի ամրապնդում է մարզային քրեական հեղինակությունների կողմից ընտրական գործընթացների վրա ներգործելու և այդ եղանակով ներկայացուցչական մարմիններում հայտնվելու իրավական երաշխիքները, ինչն արդեն իսկ գործող պրակտիկա է Հայաստանում: Չնայած ոչ իշխանական բոլոր կուսակցությունների պահանջին՝ կիրառելու 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգ կամ առնվազն հետաձգելու տարածքային ցուցակների կիրառումը մինչև հաջորդ 2022թթ. համապետական ընտրություններ, այն կտրականապես մերժվել է կառավարության կողմից: Վերջին տարիների ընտրական գործընթացներում ակնհայտ է դարձել տարածքային հեղինակությունների դերակատարումը և ազդեցությունը քվեարկության արդյունքների վրա: Իսկ տարածքային ցուցակների շնորհիվ, նրանք, փաստորեն, ձեռք են բերում լրացուցիչ և կոնկրետ շահագրգռվածություն՝ ներդնելու իրենց ֆինանսական և վարչական ռեսուրսները ներկայացուցչական մարմիններում անձամբ հայտնվելու նպատակով՝ զուգահեռաբար ընտրություններում ապահովելով իշխող կուսակցության համար ցանկալի արդյունք:
Ի լրումն վերոնշյալի, հարկ է ընդգծել, որ նախագծով առաջարկվող ընտրական գրավի շեմերը համադրելի չեն Հայաստանում գործող կուսակցությունների ֆինանսական կարողություններին՝ ելնելով ՀՀ–ում սահմանված նվազագույն աշխատավարձի, երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակի և մարզերի ու համայնքների անհամաչափ զարգացման մակարդակից: Առավել ևս, որևէ կերպ արդարացված չէ ընտրական գրավի շեմերի նախատեսվող բարձրացումը:
Ընտրողների՝ կարծիք ձևավորելու ազատության խնդիրներ[19]
Նախագիծը չի երաշխավորում կարծիք ձևավորելու ազատությունը՝ հատկապես ընտրողների առանձին խմբերի դեպքում, ինչպիսիք են զինծառայող և քրեակատարողական հիմնարկներում ու ձերբակալվածների պահման վայրերում գտնվող ընտրողները: Թեև ֆորմալ առումով նրանց տրվում է ընտրելու իրավունք, փաստացի՝ նրանք զրկված են անկախ կարծիք ձևավորելու հնարավորությունից, քանի որ նրանց համար բավարար հասանելի չէ ընտրություններին մասնակցող կուսակցությունների նախընտրական քարոզչական տեղեկատվությունը: Ինչպես առկա օրենսդրությունը, այնպես էլ՝ նախագիծը չեն կարգավորում զինծառայողների և ազատազրկվածների շրջանում քարոզչությունը, ուստիև չի ձևավորվել համապատասխան իրավակիրառ պրակտիկա: Մինչդեռ, ինչպես ցույց է տալիս ՀՀ սահմանադրական հանրաքվեի ժամանակ ՀԿ-ների փորձը, տվյալ օրենսդրական բացը չարաշահվում է՝ պարզապես անհնարին դարձնելով այդ անձանց իրազեկումը: Այսպիսի խոչընդոտը հետագայում լրացուցիչ բարդացնում է իրավիճակը կարծիքի արտահայտման սահմանափակման ռիսկով, որը պայմանավորված է ոչ միայն վերոնշյալ խմբերում գործող օբյեկտիվորեն բացատրվող` առավել կախյալ հարաբերություններով, բայց նաև այն հանգամանքներով, որոնցում փաստացի տեղի է այս ընտրողների կամարտահայտությունը:
Այսպես, զինծառայողները հիմնականում քվեարկում են իրենց զորամասերի մոտակա տեղամասերում, այլ ոչ իրենց բնակության մշտական վայրերում[20]: Զինծառայողների թիվն ու անունները գաղտնի են պահվում[21], ինչն ընդլայնում է նրանց հաշվին ընտրությունների արդյունքների կեղծման հնարավորությունը, կամ առնվազն՝ առաջացնում է այդպիսի կասկածներ: Նախագծով ներմուծվել է մեկ այլ՝ նոր սահմանափակում, որի համաձայն գաղտնի են պահվելու նաև տեղամասերի համարներն ու գտնվելու վայրերը[22], ինչն էապես կնվազեցնի զինծառայողների ընտրության նկատմամբ հանրային վերահսկողության հնարավորությունը:
Քրեակատարողական հիմնարկներում և ձերբակալվածների պահման վայրերում գտնվող անձանց թիվն ու անունները ևս չեն հրապարակվում[23]: Ավելին, նրանք քվեարկում են իրենց համապատասխան հաստատություններում կազմավորվող ընտրատեղամասերում՝[24] լինելով ամբողջովին անհասանելի դիտարկման համար:
Ընտրողների՝ ազատ կամարտահայտման և ընտրակեղծիքի դեմ պայքարի խնդիրներ[25]
Ընտրակեղծարարությունը Հայաստանում դրսևորվում է ընտրախախտումների ծավալուն ու բազմազան զինանոցով, որը ներառում է վարչական ռեսուրսի չարաշահումը, ընտրակաշառքը, ընտրատեղամասում կուտակումներն ու ուղղորդումները, քվեարկության գործընթացի ղեկավարումը չլիազորված կամ իշխանության մաս հանդիսացող կուսակցությունների վստահված անձանց կողմից, բաց կամ կոլեկտիվ քվեարկությունները, այլոց փոխարեն քվեարկությունները, ընտրական կարուսելը, քվեատուփերի լցոնումները, «աջակցությունը» օգնության կարիք ունեցող ընտրողներին և այլն[26]: Հիշյալ խախտումները բացահայտվել են ինչպես տեղական, այնպես էլ միջազգային դիտորդական առաքելությունների դիտարկման արդյունքում, իսկ մի մասն էլ վեր են հանվել հաշվառման ենթակա ընտրական փաստաթղթերի (քվեաթերթիկ, ելունդ, ծրար, ստորագրություններ) և ելակետային ու ընթացիկ տվյալների համադրման միջոցով[27]: Ո՛չ նախագծով և ո՛չ էլ կից փաթեթով ամրագրված չեն վերոնշյալ խախտումները կանխարգելող գործուն մեխանիզմներ, հաշվառման ենթակա փաստաթղթերի/տվյալների թիվը սահմանափակվելու է միայն մասնակիցների քանակի մասին էլեկտրոնային սարքով գեներացվող հաշվետվությամբ և ինքնասոսնձվող դրոշմանիշով, իսկ կրկնաքվեարկությունները բացառելու հիմնավորմամբ առաջարկվող էլեկտրոնային գրանցման մեխանիզմն ընդամենը անտեսանելի է դարձնում կեղծարարության որոշ գործընթացները:
Ինչպես վկայում են դիտարկումները, 2012 ու 2013թթ. համապետական, 2013-2015թթ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների և 2015թ. դեկտեմբերի 6-ի սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեի ընթացքում տեղի ունեցած համատարած ընտրախախտումների գործերով պատշաճ վարչական վարույթներ և քրեական հետապնդում չեն իրականացվել, ուստի կարելի է ասել, որ ընտրակեղծարարության դեմ ներկայացվող պայքարը կրել է զուտ իմիտացիոն բնույթ:
Քաղաքացիական հասարակությունը շարունակում է պնդել, որ ներկայիս իրավիճակում ընտրակեղծարարությունը կանխարգելելու և Հայաստանի քաղաքացիների վստահությունը շահելու լավագույն ու թերևս այլընտրանք չունեցող միջոցն ընտրողների ստորագրված ցուցակների հրապարակումն է, որպեսզի յուրաքանչյուր ոք հնարավորություն ունենա ստուգելու երկրից բացակայող կամ քվեարկությանը չմասնակցած իր ծանոթ-բարեկամ անձանց փոխարեն քվեարկությունը: Հարկ է նշել, որ այս պնդումը բխում է ինչպես Հայաստանում ձևավորված արատավոր պրակտիկայով և համատարած հանրային անվստահությամբ պայմանավորված իրավիճակի առանձնահատկություններից, այնպես էլ ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ կողմից 2015թ. սահմանադրական հանրաքվեից հետո հրապարակած զեկույցի դրույթներից, որոնց համաձայն՝ «Թեև Վենետիկի հանձնաժողովը սա չի համարում որպես լավ գործառույթ, քանի որ քվեարկությունից ձեռնպահ մնալը կարող է լինել քաղաքական ընտրության ցուցանիշ, միաժամանակ պետք է նաև նշվի, որ նշումներ արված ընտրացուցակների ստուգումը մատչելի դարձնելը արգելված չէ միջազգային իրավունքով»[28]:
Քվեարկության գաղտնիության խնդիրներ[29]
Էլեկտրոնային գրանցման համակարգի ներմուծմամբ նախագիծն առաջարկում է ընտրողների գրանցման և ապա քվեարկության այնպիսի մի բարդ մեխանիզմ, որն ակնհայտորեն չի բխում Կանոնագրքի քվեարկության ընթացակարգերի պարզության սկզբունքից և, ամենայն հավանականությամբ, ստեղծելու է այնպիսի իրավիճակ, որ մի կողմից հանձնաժողովների անդամները դժվարանալու են իրականացնել իրենց գործառույթները պատշաճ կերպով, մյուս կողմից՝ ավելի շատ ընտրողներ են ունենալու օգնության կարիք: Ինչպես ցույց է տալիս հայաստանյան ընտրությունների պրակտիկան, օգնողների ինստիտուտը մեծամասամբ չարաշահվում է և, որպես կանոն, խախտում քվեարկության գաղտնիությունը:
Հաշվի առնելով, որ նախագծով յուրաքանչյուր կուսակցության համար սահմանված են առանձին քվեաթերթիկներ[30], իսկ չօգտագործված քվեաթերթիկների հաշվարկ նախատեսված չէ, առկա են ռիսկեր, որ չհաշվառվող քվեաթերթիկների տրցակները կարող են ծառայել «կարուսելային» քվեարկության համար կամ ընտրատեղամասից դուրս հանվել՝ վերահսկողություն ապահովելու նկատառումներով:
Առանձնահատուկ ուշադրության է արժանի արտերկրում դիվանագիտական և հյուպատոսական ծառայություն իրականացնող անձանց կամ նրանց ընտանիքի անդամների, ծառայողական գործուղման կամ ուսման մեջ գտնվող զինծառայողների, ՀՀ գրանցված իրավաբանական անձանց արտերկրում տեղակայված ներկայացուցչությունների աշխատակիցների և նրանց հետ արտերկրում բնակվող ընտանիքի անդամների ընտրական իրավունքի իրացումը էլեկտրոնային քվեարկության միջոցով: Էլեկտրոնային քվեարկության վերաբերյալ ԿԸՀ-ի սահմանած կարգը պարունակում է որոշակի ռիսկեր. ՀՀ-ում գրանցված արտասահմանում ներկայացուցչություն ունեցող իրավաբանական անձի ղեկավարը կարող է ներկայացնել արտասահմանում գտնվող իր աշխատակիցների ցուցակը և առանց վերջիններիս իմացության ստանալ էլեկտրոնային քվեարկության հնարավորություն ընձեռող գաղտնաբառերը և նրանց փոխարեն քվեարկել[31]: Էլեկտրոնային քվեարկության վերաբերյալ ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ էլեկտրոնային քվեարկությանը մասնակցած անձանց միայն մոտ քառորդ մասն է «հիմնականում անվտանգ» համարել ինտերնետը և դրանով փոխանցվող տվյալների գաղտնիությունը:[32] Քանի որ չվերահսկվող միջավայրում քվեարկելու դեպքում որևէ կերպ հնարավոր չէ երաշխավորել քվեի գաղտնիությունը, ինչպես նաև պարզել այն դեպքերը, երբ քվեարկողն իր ընտրությունը կատարում է որևէ մեկի ներկայությամբ կամ անմիջական ուղղորդմամբ, դեռևս 2011 թ. հոկտեմբերին հրապարակված Վենետիկի Հանձնաժողովի և ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի միացյալ կարծիքում առաջարկվել էր ՀՀ իշխանություններին վերանայել տվյալ դրույթը[33], ինչը, փաստորեն, չի արվել:
Ընտրությունների ընթացքում արդյունավետ դիտարկման խնդիրներ[34]
Նախագծով էապես սահմանափակվել են դիտորդների իրավունքները: Մասնավորապես, սահմանվել է փորձառության շեմ. այսպես, դիտորդական առաքելություն կարող են իրականացնել այն ՀԿ-ները, որոնց կանոնադրական խնդիրները ընտրություններ նշանակելու օրվան նախորդող նվազագույնը 3 տարի ներառում են ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների պաշտպանության հարցեր[35]: Անտեսելով ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի՝ դիտորդների ստուգարքների վերացման առաջարկություններին՝ նախագծում կրկին տեղ են գտել տեղական դիտորդների հավատարմագրման վերաբերյալ պահանջները, ինչը լուրջ խոչընդոտներ է հարուցում դիտորդական առաքելություն իրականացնող ՀԿ-ների համար՝ մի կողմից՝ էապես ավելացնելով նրանց վարչարարական, կազմակերպական և ֆինանսական բեռը, խախտելով դիտորդների իրավունքների և պարտականությունների հավասարակշռումը:[36]
Նախագծի համաձայն՝ դիտորդն ունենալու է խիստ սահմանափակ իրավունքներ. նա կարող է միայն հարցեր տալ ընտրությունների համար պատասխանատու պաշտոնյաներին ու նրանց ուշադրությունը հրավիրել խախտումների վրա, սակայն իրավունք չունի ներկայացնելու խախտումը վերացնելու պահանջ կամ առաջարկ[37]: Սա էական հետընթաց է գործող օրենսդրությունից, որտեղ դիտորդը կարող էր հանձնաժողովի նախագահին ներկայացնել իր դիտարկումներն ու առաջարկությունները:
Բացի դիտորդներից, նախագիծն էապես սահմանափակում է նաև ԶԼՄ-ների ազատությունը, ստեղծում ընտրական գործընթացի լուսաբանման հետ կապված խոչընդոտներ, ինչպես նաեւ ներառում է հեռարձակվող լրատվամիջոցների նկատմամբ վերահսկողության չարդարացված մեխանիզմներ: Նախագծով առաջարկվում է հավատարմագրել միայն այն ԶԼՄ ներկայացուցիչներին, որոնք ընտրություններից առաջ առնվազն մեկ տարվա ընթացքում տվյալ ԶԼՄ անունից տարածել են լրատվություն: Բացի այդ, յուրաքանչյուր լրատվական կազմակերպություն կարող է հավատարմագրել ոչ ավելի, քան 50 ներկայացուցիչ[38]:
Նախագծով առաջարկվում է միայն այն ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների հավատարմագրումը ընտրությունների լուսաբանման համար, որոնք առնվազն մեկ տարվա ընթացքում են իրենց անունից տարածում լրատվություն: Բացի այդ, յուրաքանչյուր լրատվական կազմակերպություն կարող է հավատարմագրել ոչ ավելի, քան 50 ներկայացուցիչ[39]:
Նախագծով սահմանափակված է 15-ից ավելի դիտորդների և ԶԼՄ ներկայացուցիչների միաժամանակյա ներկայությունը տեղամասում[40]: Այս սահմանափակումն, ամենայն հավանականությամբ, կարող է կիրառվել սկզբունքային և անկողմնակալ դիտորդական կազմակերպություններին և ԶԼՄ ներկայացուցիչներին տեղամասի մոտ «հերթի մեջ» պահելու և տեղամաս մուտք գործելու հնարավորությունից զրկելու համար: Մյուս կողմից, նման կարգավորումը նաև անտրամաբանական է այն առումով, որ կազմակերպությունները դիտորդական առաքելություն իրականացնելու նպատակով անցնում են որոշակի գործընթաց և հավատարմագրվում են ԿԸՀ-ի կողմից, սակայն, ինչպես պարզվում է, վերջինիս կողմից տրված վկայականը երաշխիք չէ, որ դիտորդի կարգավիճակ ունեցող հասարակական կազմակերպությունը կամ ԶԼՄ-ն կարող է քվեակության օրը մուտք գործել ընտրատեղամաս և իրականացնել իր առաքելությունը:
Նախագծով խիստ թուլացել են դիտորդների իրավական պաշտպանվածության երաշխիքները: Եթե գործող իրավակարգավորմամբ դիտորդին տեղամասից կարելի էր դուրս հանել միայն ձերբակալման կամ կալանավորման դեպքում, ըստ նախագծի, ընտրական հանձնաժողովի նախագահը կարող է դիտորդին հեռացնել հանձնաժողովի նիստից կամ քվեարկության սենյակից այն դեպքում, եթե ընտրական հանձնաժողովը ներկա անդամների ձայների 2/3-ով գտնի, որ դիտորդն աջակցում է որևէ թեկնածուի կամ ընտրություններին մասնակցող կուսակցության կամ խախտում է ընտրական օրենսգրքի պահանջները[41]: Սա ընտրական հանձնաժողովներին տրված անվերահսկելի լայն լիազորություն է, որը կարող է չարաշահվել, և հանձնաժողովների կամայական որոշումներով տեղամասերից դուրս հանելով անցանկալի դիտորդներին՝ քվեարկության ընթացքը հնարավորինս հեռու պահել հանրային վերահսկողությունից:
Իրավական պաշտպանվածության հիմքերն էապես թուլացել են նաև ԶԼՄ-ների և վստահված անձանց դեպքում[42]:
Բողոքարկման արդյունավետ համակարգի խնդիրներ[43]
Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ 2013թ. նախագահական ընտրություններին հաջորդող զեկույցում[44], ընտրական վեճերով բողոքարկման համակարգը Հայաստանում արդյունավետ չէ և նախագիծը որևէ կերպ չի բարելավում առկա իրավիճակը: Շարունակում է սեղմ մնալ բողոքարկման սուբյեկտների շրջանակը և սուղ են բողոք բերելու ժամկետները, որպիսի պարագայում պատշաճ ծավալով ապացույցներ հավաքելը և փաստարկված ու հիմնավորված դիմում ներկայացնելն անիրատեսական է[45]: Ինչպես և գործող օրենսգրքում, նեղ է նաև բողոքարկման առարկայի շրջանակը, օրինակ՝ դիտորդը չի կարող բողոքարկել ընտրական հանձնաժողովի այն գործողությունը կամ անգործությունը, որն անմիջականորեն չի առնչվում իր՝ դիտորդի իրավունքներին, բայց որը կարող է լինել ընթացակարգային կոպիտ խախտում: Բացի այդ, դիտորդն իրավունք չունի նաև վիճարկել իր դիտարկած տեղամասում ընտրական հանձնաժողովի անօրինական գործողությունները կամ անգործությունը և ընտրությունների կեղծված արդյունքները, որն առաջարկվել էր ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ կողմից[46]:
Ներկայումս տեղական հասարակական կազմակերպությունների բողոքներն՝ ուղղված ընտրատարածքային ընտրական հանձնաժողովներ և կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով քննության չեն առնվում կամ ձևական սխալների պատճառաբանությամբ կամ բողոքարկման սուբյեկտ չլինելու: 2013թ.-ից ի վեր համապետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների, ինչպես նաև՝ 2015թ. սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեի ընթացքում դիտորդների կամ այլոց իրավունքների խախտման և քվեարկության ընթացակարգը խախտելու փաստերով մի քանի հարյուրի հասնող դիմում-բողոքներից ոչ մեկն առ այսօր պատշաճ ուշադրության չի արժանացել վարչական մարմինների ու դատական ատյանների կողմից: Փաստորեն, դիտորդների համար արդարադատության մատչելիության ապահովումը հետևողականորեն խախտվում է հիմնականում այն հիմնավորմամբ, որ հասարակական կազմակերպությունները պատշաճ հայցվոր չեն և չեն կարող իրենց դիտորդների անունից դիմում ներկայացնել, հետևաբար նաև պաշտպանել նրանց իրավունքները: Նախագիծը որևէ լուծում չի տալիս այս խնդիրներին:
Ընդհանուր իրավիճակ
Մարդու իրավունքների նկատմամբ ընդհանուր հարգանքի բացակայություն[47]
Հայաստանում օրեցօր առավել խնդրահարույց է դառնում մարդու քաղաքական իրավունքների իրացումը: Հավաքների ազատությունը շարունակաբար խախտվում է քաղաքական խոցելի խնդիրներ շոշափելիս: Հանրահավաքների ակտիվ մասնակիցները հաճախակի ենթարկվում են ծեծի, հետապնդվում ոստիկանության կողմից և ձերբակալվում՝ համալրելով քաղաքական բանտարկյալների շարքերը: Բազմաթիվ դեպքերում նրանց դեմ գործերը քննվում են վարչական դատարանում և երկարատև դատավարության վերջում քաղաքացիները պատասխանատվության են ենթարկվում՝ «ոստիկանության օրինական պահանջին» չենթարկվելու համար տույժ վճարելով:
Մինչ օրս չի բացահայտվել 2008թ. փետրվարին տեղի ունեցած նախագահական ընտրություններին հաջորդող խաղաղ ցույցի ժամանակ զինուժի ապօրինի կիրառմամբ բռնությունների զոհ դարձած 10 քաղաքացիների սպանությունը: Ընդ որում, զինված ուժերի օգտագործումը ներքին քաղաքական հարաբերություններում, փաստորեն, օրինականացվել է 2012թ. մարտի 21-ին ընդունված «Արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի մասին» ՀՀ նոր օրենքով: Երկրում տիրող համատարած անպատժելիությունն առաջացնում է անվստահություն և կասկած, որ նույն սցենարը կարող է կրկնվել ցանկացած ժամանակ և, հատկապես, ընտրությունների ընթացքում:
Ամփոփելով վերոնշյալը, կարծում ենք, որ ՀՀ կառավարության կողմից առաջարկվող նախագծով որևէ քայլ արված չէ համապատասխանեցնելու ՀՀ ընտրական նոր օրենսգիրքը Վենետիկի հանձնաժողովի «Ընտրական գործընթացների լավ պրակտիկայի վերաբերյալ կանոնագրքով» սահմանված նորմերին: Նախագիծը բացարձակապես չի լուծում ընտրական համակարգի նկատմամբ հանրության՝ տարիների ընթացքում արմատացած անվստահության հաղթահարման խնդիրը: Իսկ ընտրախախտումների ռիսկերը փոքրացնելու հանրային պահանջի դիմաց առաջարկվող էլեկտրոնային տեխնոլոգիաները պարզապես հավակնում են շարունակել ընտրակեղծարարության ավանդույթն՝ արդեն նոր «փաթեթավորմամբ»:
«Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն» ՀԿ
«Բաց հասարակության հիմնադրամներ – Հայաստան» հիմնադրամ
«Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ» ՀԿ
«Ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբ» ՀԿ
«Երևանի մամուլի ակումբ» ՀԿ
«Իրավունքի Եվրոպա միավորում» ՀԿ
«Ընդդեմ իրավական կամայականությունների» ՀԿ
«Իրազեկ քաղաքացիների միավորում» ՀԿ
«Լոգոս» իրավապաշտպան ՀԿ
«ԽորանԱրդ» ինտելեկտուալ ՀԿ
[1] ՀՀ սահմանադրություն, հոդված 201, մաս 1
[2] 2016 թվականի փետրվարի 10-ի «Սահմանադրական բարեփոխումների իրավական ապահովման գործընթացի կազմակերպման մասին» ՆՀ-170-Ա հրամանագիր
[3] ՀՀ կառավարության 2016թ. մարտի 3-ի նիստի օրակարգ https://www.e-gov.am/sessions/archive/2016/03/03/
[4] «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենք, հոդված 27.1, մաս 2
[5] ՀՀ կառավարության 2010 թ. մարտի 25-ի «Հանրային քննարկումների կազմակերպման և իրականացման կարգը հաստատելու մասին» թիվ 296-Ն որոշում և ՀՀ կառավարության 2012 թ. ապրիլի 5-ի «Իրավական ակտերի նախագծերի մշակման մեթոդական ցուցումներին հավանություն տալու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2010 թվականի հոկտեմբերի 28-ի թիվ 42 արձանագրային որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» թիվ 13 արձանագրային որոշում
[6] ՀՀ նախագահի 2007թ. հուլիսի 18-ի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և նրան ենթակա պետական կառավարման այլ մարմինների գործունեության կազմակերպման կարգը սահմանելու մասին» ՆՀ-174-Ն հրամանագիր
[7] Վենետիկի հանձնաժողով, «Ընտրական գործընթացների վերաբերյալ լավ պրակտիկայի կանոնագիրք», Վենետիկ, 2002 http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2002)023rev-e
[8] Կանոնագիրք, գլուխ1, մաս 1, կետ, 1.1 Կանոն և բացառություններ
[9] ՀՀ ընտրական օրենսգրքի նախագիծ, հոդված 62
[10] Կանոնագիրք, գլուխ1, մաս 1, կետ, 1.2. Ընտրողների ռեգիստրներ
[11] Նախագիծ, հոդված 9, մաս 4
[12] Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն, «2015 թվականի սահմանադրական հանրաքվեի ընտրական թվերի էլեկտրոնային մոնիտորինգի զեկույց», Երևան 2016 http://transparency.am/files/publications/1455615704-0-991789.pdf և ընտրական տվյալների ինտերակտիվ շտեմարան http://elections.transparency.am/2015
[13] Քաղաքացի դիտորդ նախաձեռնություն, «2015թ. դեկտեմբերի 6-ին Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրության փոփոխությունների հանրաքվեի դիտորդական առաքելության ամփոփիչ զեկույց», Երևան 2016, http://transparency.am/files/publications/1454928096-0-529110.pdf
[14] Կանոնագիրք, գլուխ1, մաս 2, Համընդհանուր ընտրական իրավունք, 2.1 Հավասար ընտրական իրավունքներ
[15] Նախագիծ, հոդված 66, մաս1
[16] Կանոնագիրք, գլուխ1, մաս 2, Հավասար ընտրական իրավունք, 2.3 Հնարավորության հավասարություն
[17] Նախագիծ, հոդված 19, մաս 4
[18] Նախագիծ, հոդված 23, մաս 1, կետ 2
[19] Կանոնագիրք, գլուխ1. մաս 3, Հավասար ընտրական իրավունք, 3.1 Ընտրողների՝ կարծիք ձևավորելու ազատություն
[20] Նախագիծ, հոդված 10, մաս 8, մաս 9
[21] Նախագիծ, հոդված 8, մաս 12
[22] Նույն տեղում
[23] Նախագիծ, հոդված 12, մաս 5, մաս 6
[24] Նախագիծ, հոդված 63
[25] Կանոնագիրք, գլուխ1. մաս 3, Հավասար ընտրական իրավունք, 3.2 Ընտրողների՝ ազատ կամարտահայտման և կեղծիքի դեմ պայքարի ազատություն
[26] 2012 թ. ՀՀ ազգային ժողովի և 2013 թ. ՀՀ նախագահի ընտրությունների խախտումներ՝ http://www.iditord.org-ում և Երևանի ավագանու ու ՏԻՄ ընտրությունների խախտումներ՝ http://armdex.com/elections2013/map/-ում, սահմանադրական հանրաքվեի խախտումներ՝ http://transparency.am/elections/2015-12-06/map/
[27] 2012 թ. ՀՀ ազգային ժողովի ընտրությունների թվեր՝ http://electionscount.info/2012/index.php?en_vote-result,21, 2013 թ. ՀՀ նախագահի ընտրությունների ընտրությունների թվեր՝ http://elections.transparency.am/2013/index.php?en_vote-error,34 և 2013 թ. Երևանի ավագանու ընտրությունների թվեր՝ http://elections.transparency.am/yerevan/index.php?en_vote-error,34
[28] [28] ԵԱՀԿ ԺՄԻՀԳ, «2015թ. դեկտեմբերի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական հանրաքվեի փորձագիտական խմբի վերջնական զեկույց», Վարշավա, 2016, http://www.osce.org/hy/odihr/elections/220951?download=true
[29] Կանոնագիրք, գլուխ1. մաս 4, Ընտրական իրավունքի գաղտնիություն
[30] Նախագիծ, հոդված 59, մաս 1
[31] ՀՀ ԿԸՀ 2015թ. հուլիսի 20-ի թիվ 48-Ն որոշում «Համապետական ընտրություններին Հայաստանի Հանրապետության դիվանագիտական կամ հյուպատոսական ծառայություն անցնող ընտրողների և նրանց հետ արտերկրում բնակվող ընտանիքի՝ ընտրելու իրավունք ունեցող անդամների՝ էլեկտրոնային եղանակով քվեարկության կարգ», կետ 5
[32] Համազասպ Դանիելյան, «Ինտերնետային քվեարկությունը Հայաստանում. աննկատ նորամուծության վերլուծություն», Երևան, 2015, http://www.osf.am/wp-content/uploads/2015/10/Hamazasp_Danielyan_PP.pdf
[33] Վենետիկի հանձնաժողով և ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ, «Համատեղ վերջնական կարծիք Հայաստանի Հանրապետության 2011թ. մայիսի 26-ին ընդունված ընտրական օրենսգրքի մասին», http://www.osce.org/odihr/elections/84269
[34] Կանոնագիրք, գլուխ 2. Սույն սկզբունքներն իրականացնելու պայմաններ, 3.2 Ընտրությոնների դիտորդություն
[35] Նախագիծ, հոդված 30, մաս 1
[36] 2015թ. դեկտեմբերի 6-ի սահմանադրական հանրաքվեի ժամանակ Քաղաքացի դիտորդ նախաձեռնությունը ստիպված էր տարբեր մարզերում վարձակալել դահլիճներ և մի վայրից մյուսը տեղափոխել ստուգարք հանձնող անձանց
[37] Նախագիծ,հոդված 32, մաս 2
[38] Նախագիծ, հոդված 31, մաս 8
[39] Նախագիծ, հոդված 31, մաս 8
[40] Նախագիծ, հոդված 65, մաս 8
[41] Նախագիծ, հոդված 31, մաս 5
[42] Նախագիծ, հոդված 31 մաս 8 և հոդված 34 մաս 4
[43] Կանոնագիրք, գլուխ 2. Սույն սկզբունքներն իրականացնելու պայմաններ,3.3 Բողոքարկման արդյունավետ համակարգ
[44] ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ, «2013թ. փետրվարի 18-ի Հայաստանի Հանրապետության նախագահի ընտրությունների դիտորդական առաքելության վերջնական զեկույց», Վարշավա, 2013, http://www.osce.org/hy/odihr/elections/101982?download=true
[45] Նախագիծ, հոդված 48
[46] ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ, 2013, http://www.osce.org/hy/odihr/elections/101982?download=true
[47] Կանոնագիրք, գլուխ 2. Սույն սկզբունքներն իրականացնելու պայմաններ, մաս 1, Մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանք
Տես ավելին՝ https://transparency.am/hy
Նարինե Դիլբարյան. Արտահերթ ընտրությունների արդյունավետությունը հնարավոր կլինի ապահովել միայն նոր Ընտրական օրենսգրքի պարագայում. «Ժամանակ»
«Ժառանգություն» կուսակցության նախագահ Նարինե Դիլբարյանը համոզված է, որ արտահերթ ընտրությունների արդյունավետությունը հնարավոր կլինի ապահովել միայն նոր Ընտրական օրենսգրքի պարագայում. «Հին Ընտրական օրենսգիրքն արդեն ցույց է տվել իր գործունակության ողբերգական աստիճանը։ Եվ դա ոչ միայն նախկինում, երբ նախկին վարչակազմն էր ընտրություն անցկացնում, այլ նաև հենց Նիկոլ Փաշինյանի ժամանակ։ Այո՛, ընտրություններն անցան ազատ և արդար, բայց աչքի ընկան ոչ մրցակցայնությամբ և մասնակցության ցածր տոկոսով։ Բացի դրանից, էլի գործեցին այն համախումբ իրողությունները, որոնք միշտ գաղափարական պայքարը ստորադասում են անձնային պայքարին»։ Դիլբարյանի դիտարկմամբ՝ Ընտրական օրենսգիրքը ընդունելու համար քաղաքական կամքի առկայության է պետք. «Պետք է ընդունել այնպիսի օրենսգիրք, որը թույլ կտա իսկապես գաղափարական պայքար տանել, ունենալ մի խորհրդարան, որտեղ մարդիկ կպայքարեն իրենց հայացքների համար, կբախվեն տարբեր քաղաքական տեսակետներ՝ թե՛ ներքին և թե՛ արտաքին կարևորագույն խնդիրների վերաբերյալ, և ի վերջո՝ կբյուրեղանա ճշմարիտը։ Մենք չպետք է ունենանք մեկ անձի իշխանություն, այն էլ՝ բացարձակ։ Իսկ մենք գիտենք, որ անձերից կախված իշխանությունը միշտ չափազանց խոցելի է, և Հայաստանի ներկա վիճակը նման Ընտրական օրենսգրքի և անձերի, փրկիչների ընտրության տխուր հետևանքն է»։ Զրուցակիցը նաև ընդգծեց, որ քաղաքական պատասխանատվության և կամքի առկայության դեպքում կարելի է նույնիսկ մինչև հունիսի 1-ը ընդունել նոր Ընտրական օրենսգիրք: «Այն համարյա պատրաստ է, նախնական տարբերակին «Ժառանգությունը» ծանոթացել է, մենք մասնակցել ենք նաև քննարկումներին, ներկայացրել նոր առաջարկներ։ Մեծ ժամանակահատվածում աշխատանք տանելու կարիք չկա, բայց պետք է քաղաքական կամք։ Ես հիշեցնեմ 2018 թվականի դեկտեմբերյան իրավիճակը, երբ Ընտրական օրենսգիրքը դարձյալ պատրաստ էր, բայց հետո չբավարարեց 2 հոգու։ Եվ այս խորհրդարանը, որն աչքի է ընկնում պատասխանատվության ցածրագույն մակարդակով, կարող է դարձյալ ինչ-որ անձնային ուղղորդումներով ստեղծել նույնանման իրավիճակ»,- եզրափակեց Նարինե Դիլբարյանը։
Տես ավելին՝ https://www.aravot.am
Ընտրական օրենսգրքի վերաբերյալ մեր տեսլականը․ Էդմոն Մարուքյան
Խորհրդարանական ճեպազրույցի ընթացքում ներկայացվում է ԱԺ «Լուսավոր Հայաստան» խմբակցության առաջարկները ընտրական օրենսգրքի հետ կապված։
Տես ավելին՝ https://www.youtube.com