Հայաստանում պատմականորեն Պետական ֆինանսների կառավարման համակարգի՝ այսուհետ- ՊՖԿՀ, գնահատման և բարեփոխումների իրականացման համար ուղենիշ են հանդիսացել «Պետական ծախսերի և ֆինանսական հաշվետվողականության (ՊԾՖՀ-PEFA) գնահատումները»: Առաջին անգամ այն իրականացվել է ՀԲ աջակցությամբ 2008 թվականին։ Համանման գնահատում, ավելի նեղ շրջանակով՝ պետական ծախսերի կառավարման մասով, ՀՀ-ում ՀԲ-ի աջակցությամբ իրականացվել է դեռևս 2002 թվականին, որի արդյունքները օգտագործվել են բյուջետավորման գործընթացի բարեփոխման ուղղությամբ իրականացված աշխատանքների ժամանակ։ Արդյունքում ՀՀ կառավարության 2010 թվականի հոկտեմբերի 28-ի նիստի N 42 արձանագրային որոշմամբ հաստատվել է ՊՖԿՀ բարեփոխումների առաջին ռազմավարությունը և բարեփոխումների շրջանակում 2010-2014 թվականներին իրականացվելիք միջոցառումների ծրագիրը:

ՊԾՖՀ երկրորդ գնահատումը իրականացվել է 2013 թվականին, որը միտված էր ներկայացնելու առաջին գնահատումից ի վեր ՀՀ-ում ՊՖԿ համակարգում տեղի ունեցած զարգացումները և փոփոխությունները։ Ինչպես վկայում է ՊԾՖՀ գնահատման 2013 թվականի հաշվետվությունը, ՊՖԿ համակարգում իրականացվող շարունակական բարեփոխումները նպաստել են ՊՖԿ համակարգի արդյունավետության բարելավմանը։ 2013 թվականին իրականացված ՊԾՖՀ գնահատման և հաշվետվությունների կազմման աշխատանքներին մեթոդական ու տեխնիկական աջակցություն են տրամադրել մի շարք միջազգային կազմակերպություններ՝ Եվրոպական Միությունը, Գերմանիայի միջազգային համագործակցության ընկերությունը (ԳՄՀԸ) և ՀԲ-ն, ինչը հնարավորություն է ստեղծել ապահովելու առավել ճշգրիտ և օբյեկտիվ ՊԾՖՀ գնահատում։ Այդ է վկայում նաև ՊԾՖՀ գնահատման հաշվետվության վերաբերյալ ՊԾՖՀ քարտուղարության կողմից տրամադրված ՊԾՖՀ որակի երաշխավորման (PEFA CHECK) գնահատումը։

2014 թվականին Եվրոպական Միության կողմից տրամադրված տեխնիկական աջակցության շրջանակում գնահատվել են ՊՖԿՀ բարեփոխումների ռազմավարությամբ նախատեսված 2011-2014թթ. իրականացված միջոցառումները և, հիմք ընդունելով գնահատման արդյունքները, ինչպես նաև Պետական ծախսերի և ֆինանսական հաշվետվողականության (ՊԾՖՀ) 2016 թվականի փետրվարին ՊԾՖՀ քարտուղարության կողմից ընդունված ՊԾՖՀ-2016 նոր շրջանակը, մշակվել և ՀՀ կառավարության 2016 թվականի փետրվարի 18-ի N 6 արձանագրության 15-րդ կետով հավանության արժանացած արձանագրային որոշմամբ ընդունվել է ՊՖԿՀ բարեփոխումների վերանայված՝ 2016-2020թթ. ռազմավարությունը (ՊՖԿՀԲ երկրորդ ռազմավարությունը): 

2019թ.նոյեմբերի 28-ին ՀՀ Կառավարությունն հաստատեց պետական ֆինանսների կառավարման համակարգի 2019-2023 թվականների բարեփոխումների ռազմավարությունը և պետական ֆինանսների կառավարման համակարգի բարեփոխումների 2019–2023 թվականների գործողությունների ծրագիրը(ՊՖԿՀԲ երկրորդ ռազմավարությունը):

Երրորդ ռազմավարությամբ սահմանվում են ՊՖԿՀ 2019-2023թթ բարեփոխումների տեսլականը, նպատակները, դրանց իրականացման միջոցառումները և արդյունքները գնահատելու առանցքային ցուցանիշները: Ռազմավարությունը մշակվել է ՀՀ կառավարության 2019-2023 թվականների ծրագրով ստանձնած հանձնառությունների, ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից ՊՖԿ համակարգի ինքնագնահատման արդյունքների և հետևյալ հիմնական հրապարակումների հիման վրա.

1) «Հայաստանի հանրային կառավարման ոլորտի վերաբերյալ ելակետային գնահատման զեկույց» (Զեկույց) ՍԻԳՄԱ, 2019թ. մարտ,

2) «Հայաստանի Հանրապետությունում Հանրային ներդրումների կառավարման գնահատումը։ Տեխնիկական օժանդակության հաշվետվություն» Արժույթի միջազգային հիմնադրամ (ԱՄՀ) №19/33, 2019թ. հունվար,

3) Հայաստանի Հանրապետությունում իրականացված Պետական ծախսերի և ֆինանսական հաշվետվողականության (ՊԾՖՀ-PEFA) գնահատման 2013 թվականի հաշվետվությունը։

Տեսլականը և Նպատակները

1. ՊՖԿՀ բարեփոխումների  տեսլականն է՝ ապահովել հանրային բարիքի  արդար բաշխում: Դրա համար պետք է ապահովել` 

ա/ կարգավորումների, կանխատեսումների և որոշումների համարժեքություն, 

բ/ հանրային բարիքի հասցեական, արդյունավետ և խնայողաբար օգտագործում,

գ/ թափանցիկության, հաշվետվողականության և հսկողության ամբողջականություն:

1.  ՊՖԿՀ բարեփոխումների նպատակներն են՝

ա/ ուժեղացնել հարկաբյուջետային կարգապահությունը և բարձրացնել բյուջետային համակարգի կանխատեսելիությունը` ձևավորելով մակրոտնտեսական կայունության ապահովման երաշխիքներ,

բ/ ապահովել հարկաբյուջետային քաղաքականության իրականացումը՝ մակրոհիմնարարների և հարկաբյուջետային կանոնների հիման վրա ծրագրված քաղաքականությանը համապատասխան՝ հաշվի առնելով, որ շեղումները կարող են առաջացնել ինչպես հարկաբյուջետային, այնպես էլ ընդհանուր մակրոտնտեսական ռիսկեր՝ վտանգելով մակրոտնտեսական կայունությունը, նվազեցնելով պետական կառավարման նկատմամբ վստահելիությունը, ինչպես նաև ունենալ բացասական ազդեցություն ՀՀ վարկանիշի և օտարերկրյա ներդրումների ներգրավման վրա, 

գ/ նվազագույնի հասցնել ծրագրված և փաստացի ցուցանիշների միջև շեղումները՝ սահմանելով մեխանիզմներ, որոնք թույլ կտան բացահայտել բյուջեի կատարման գործընթացում պլանավորվածից շեղումների առաջացման պատճառները և քայլեր ձեռնարկել՝ հետագայում դրանց կանխարգելման համար,

դ/ երաշխավորել, որ միջոցները կապակցված են հիմնական քաղաքականությունների հետ և համապատասխանում են գերակայություններին և քաղաքականության թիրախներին,

ե/ ապահովել հանրային բարիքի օգտագործման հաշվետվողականությունը և թափանցիկությունը։

1. ՊՖԿՀ բարեփոխումների արդիական և կարևոր խնդիրներից է թվայնացումը և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ժամանակակից գործիքների կիրառումը։ Միասնական տվյալների բազայի հիման վրա կառուցված Կառավարության ֆինանսների կառավարման տեղեկատվական համակարգը (ԿՖԿՏՀ) կապահովի պետական ֆինանսական կառավարման համակարգի միասնականությունը և ամբողջականությունը։
2. Տեսլականի և նպատակների կյանքի կոչման պատասխանատուն ՀՀ կառավարությունն է, իսկ այդ գործընթացի առաջնորդությունը և կազմակերպումը իրականացնում է ՀՀ ֆինանսների նախարարությունը:

Կառավարության հանձնառությունները

ՊՖԿ ոլորտում ՀՀ կառավարության 2019-2023 թվականների ծրագրով ստանձնած հանձնառություններ են. 

1. Վարկային և դրամաշնորհային ծրագրերի ծախսարդյունավետ կառավարումը,
2. Ներգրաված փոխառու միջոցների օգտագործման ուղղությունների զարգացումը և բարելավումը՝ նպատակ ունենալով այդ միջոցներն ուղղել մարդկային ներուժի և ավելացված արժեք ապահովող ենթակառուցվածքների ձևավորմանը և զարգացմանը, որը հետագայում հնարավորություն կընձեռի մեծացնելու արտահանման ծավալները և կնպաստի տնտեսական աճի առավելագույնս ներառական լինելուն,
3. Ստվերային տնտեսության կրճատմանն ու մրցունակ բիզնես միջավայրի ձևավորմանն ուղղված հարկային քաղաքականության բարելավումը և հարկային վարչարարության արդիականացումը։ Նախատեսվում է մշակել և ներդնել հարկային պոտենցիալի և փաստացի հարկերի ճեղքի գնահատման միասնական մեթոդաբանություն, որի արդյունքների հիման վրա կիրականացվի ճեղքի նվազեցման գործողությունների ծրագիր, ինչը հնարավորություն կտա ապահովել հարկեր/ՀՆԱ ցուցանիշի համարժեք մակարդակ,
4. Պետական ֆինանսների նպատակային, խնայողաբար և արդյունավետ օգտագործումը։ Դրան հասնելու նպատակով կներդրվի «հավելյալ արժեքի» ստեղծման գործիքակազմ, որը թույլ կտա պետական ֆինանսների կառավարման համակարգում ծրագրային քանակական ցուցանիշներ սահմանելու մեթոդաբանությունից անցում կատարել որակական ցուցանիշների սահմանմամբ թիրախային բյուջետավորման համակարգի,
5. Ծախսերի նպատակայնության բարձրացման ապահովման համար անցում կկատարվի ռազմավարական պլանավորման համակարգին։ Կվերանայվեն գործող ռազմավարությունները, վերջիններս և մշակվելիք բոլոր ռազմավարական փաստաթղթերը համակցվելով Կառավարության հնգամյա ծրագրերի, միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի և ամենամյա պետական բյուջեի հետ,
6. Ֆինանսական կարգապահության բարելավումը։ ՀՀ պետական բյուջեից ֆինանսավորվող ծրագրերի  քանակական և որակական արդյունքային ցուցանիշների գնահատման նպատակով կսահմանվեն հաշվետվողականության մեխանիզմներ, կներդրվի ծախս-արդյունք տրամաբանական կապի ապահովման համակարգ բյուջետային գործընթացում։
7. Պետական կառավարման համակարգի օպտիմալացումը։ Մարդկային և նյութական ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետության բարձրացման նպատակով կբացահայտվեն կրկնվող գործառույթները, կհստակեցվեն պետական մարմինների և դրանց ենթակա կազմակերպությունների գործառույթները, որի արդյունքում կբարձրանա պետական մարմինների ծախսարդյունավետությունը և աշխատանքի արդյունավետությունը։ Աստիճանաբար կփոխվի ծախսային քաղաքականության տրամաբանությունը՝ պետական կառավարման համակարգի օպտիմալացման ճանապարհով պետական բյուջեն «աշխատավարձի վճարման» բյուջեից կվերածվի «հանրությանը ծառայությունների մատուցման դիմաց վճարման» բյուջեի,
8. Մարդկային կապիտալին և ենթակառուցվածքներին ուղղվող ծախսերի տեսակարար կշռի  մեծացումը։ Մարդկային ռեսուրսների շարունակական զարգացում, մասնագիտական գիտելիքների և աշխատանքային հմտությունների բարելավմանն ուղղված վերապատրաստումների, դասընթացների և սեմինարների շարունակական կազմակերպում և մասնակցության ապահովում,
9. Պետական բյուջեում կապիտալ ծախսերի տեսակարար կշռի բարձրացում,
10. Պետական գնումների արդար և թափանցիկ համակարգի ներդրում։ Կներդրվի էլեկտրոնային գնումների նոր համակարգ, որը թույլ կտա նաև ընդլայնել համակարգը շահագործող պատվիրատուների շրջանակը: Էլեկտրոնային եղանակով կմշտադիտարկվի նաև ապրանքների և ծառայությունների՝ սահմանված ժամկետներում, նախանշված որակով և կարգով մատակարարումը: Շեղումների դեպքում արձանագրված խնդիրների հիման վրա շարունակաբար կկատարելագործվի օրենսդրական դաշտը՝ անհրաժեշտ փոփոխություններն արտացոլելով նաև գնումների էլեկտրոնային համակարգում, 
11. Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների համակարգերի գործարկմամբ կներդրվի ՊՖԿ միասնական էլեկտրոնային համակարգ, որը կապահովի ՊՖԿ համակարգի արդյունավետության բարձրացում, որոշումների կայացման համար անհրաժեշտ տվյալների և տեղեկատվության հուսալիության աստիճանի բարձրացում՝ ի հաշիվ նաև այլ գործող տեղեկատվական համակարգերի հետ հնարավոր փոխգործելիության ապահովման հանգամանքի։ Այն իր հերթին կնվազեցնի մարդկային գործոնով պայմանավորված էական սխալների հավանականության աստիճանը,
12. Հանրային ներդրումների կառավարման համակարգի ներդրում,
13. Հանրային ֆինանսների կառավարման բնագավառում կոռուպցիոն երևույթները ծնող պատճառների վերահսկման և վերջիններիս վերացմանը կամ չեզոքացմանն ուղղված գործողությունների իրականացում։

Բարեփոխումների շրջանակը

  ՊՖԿՀ բարեփոխումների շրջանակը ընդգրկում է հետևյալ ոլորտները՝

1. Հիմնական մակրոտնտեսական ու բյուջետային ցուցանիշների կանխատեսում, հարկաբյուջետային ռիսկերի հաշվետվողականություն.

   

2. Պետական եկամուտների քաղաքականություն, հարկային վարչարարություն,
3. Ռազմավարական պլանավորում, միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի և պետական բյուջեի կազմում, ծրագրային բյուջետավորում,
4.  Բյուջեի կատարման գործընթացի հսկողություն, գանձապետական համակարգ,
5. Պետական պարտք,

   

6. Հանրային հատվածի հաշվապահական հաշվառում,
7. Կորպորատիվ հաշվապահական հաշվառում և աուդիտ,
8. Պետական կազմակերպությունների ֆինանսական կառավարում և հսկողություն՝ պետական ոչ առևտրային կազմակերպություններ (ՊՈԱԿ),
9. Պետական գնումներ,
10. Պետական ներքին ֆինանսական հսկողություն և ֆինանսաբյուջետային վերահսկողություն,
11.  Հանրային ակտիվների և հանրային ներդրումների կառավարում,
12.  Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ֆինանսական կառավարում,
13. Արտաքին վերահսկողություն և աուդիտ,
14.  ԿՖԿՏՀ ներդրում: Հաշվի առնելով, որ ԿՖԿՏՀ ներդրումը ՊՖԿ հիմնարար և առանցքային բարեփոխումներից է, ուստի վերջինիս ներդրումը կպահանջի վերանայումներ և ներդաշնակեցում ոչ միայն ՊՖԿ գրեթե բոլոր ոլորտներում, այլ նաև վերջինիս համաժամանակեցում ՀՀ բոլոր էլեկտրոնային համակարգերի հետ: Հաշվի առնելով ԿՖԿՏՀ-ի ներդրման կարևորությունը՝ սույն ռազմավարությունում այն ներկայացվում է որպես առանձին ոլորտ/բաղադրիչ։

Ոլորտային նպատակները, ռազմավարական նպատակները, թիրախները եվ դրանց իրականացման միջոցառումները

Սույն ռազմավարությամբ վեր են հանվել ՊՖԿ յուրաքանչյուր  ոլորտում առկա խնդիրները և ներկայացվել են դրանց լուծմանն ուղղված այն նպատակները, թիրախներն ու միջոցառումները, որոնք պետք է իրականացվեն 2019-2023թթ. ընթացքում: ՊՖԿ ոլորտների ռազմավարական թիրախների ապահովման նպատակով ռազմավարության գործողությունների ծրագրով յուրաքանչյուր թիրախի համար սահմանված են պատասխանատու մարմիններ/ստորաբաժանումներ, արդյունքի գնահատման ցուցանիշներ, միջոցառումների իրականացման հետ կապված ռիսկեր և ռիսկերի ուղղությամբ գործողություններ։  

Ներկայացնենք մի քանի ոլորտների պատկերը, խնդիրները և բարեփոխումների ուղղությունները՝ ամբողջական պատկերին կարելի է ծանոթանալ ՊՖԿՀ 2019-2013թթ. Ռազմավարության դրույթներից;

• Հիմնական մակրոտնտեսական եվ բյուջետային ցուցանիշների կանխատեսում, հարկաբյուջետային ռիսկերի հաշվետվողականություն

Առկա իրավիճակ, խնդիրներ

Հիմնավոր և հավաստի մակրոտնտեսական ու հարկաբյուջետային շրջանակները հնարավորություն են տալիս մշակել նպատակաուղղված հարկաբյուջետային քաղաքականություն՝ բարձրացնելով դրա արդյունավետությունը և հանրության կողմից պետական քաղաքականության (կառավարության) նկատմամբ վստահությունը՝ ունենալով մի շարք ինստիտուցիոնալ և տնտեսական դրական հետևանքներ: 

Այդ տեսանկյունից, մակրոտնտեսական քաղաքականության մշակման գործում կարևոր դերակատարում պետք է ունենա ժամանակակից աշխարհում ընդունված տեսությունների վրա հիմնված և միջազգային պրակտիկայում ընդունելի կանխատեսումների ու վերլուծությունների արդի գործիքակազմը: Այս առումով, ՖՆ-ում գործող և պարբերաբար կատարելագործվող հատվածային մոդելներից զատ, անհրաժեշտություն է առաջացել ներդնել հարկաբյուջետային քաղաքականության միջնաժամկետ և երկարաժամկետ բազմակողմանի ազդեցությունների գնահատման և միջնաժամկետ կանխատեսումների նոր ու ամբողջական գործիքակազմ, որը կհամալրի առկա գործիքակազմը և նոր որակ կհաղորդի ՖՆ կանխատեսումների և վերլուծությունների համակարգին:   

Կանխատեսման և հարկաբյուջետային քաղաքականության վերլուծության նոր գործիքակազմի ներդրման նպատակով վերջին տարիներին ԱՄՀ-ի և ՌԴ ՖՆ-ի տեխնիկական աջակցությամբ իրականացվում են DSGE (դինամիկ ստոխաստիկ ընդհանուր հավասարակշռության) մոդելների մշակման և ներդրման աշխատանքներ:

Նպատակը

• Հարկաբյուջետային քաղաքականության արդյունավետության և մակրոտնտեսական կանխատեսումների ու սցենարային վերլուծության որակի բարձրացում

Կատարողականի վերջնական արդյունքային ցուցանիշները

• Հարկաբյուջետային քաղաքականության վերլուծության և միջնաժամկետ մակրոտնտեսական կանխատեսումների համար արդիական գործիքակազմի առկայություն, 
• Նոր գործիքակազմի ներդրում և օգտագործում բյուջետային գործընթացում,
• Տնտեսության վրա հարկաբյուջետային քաղաքականության ազդեցության առավել համապարփակ և ճշգրիտ գնահատականներ և վերլուծություններ,
• Մակրոտնտեսական մակարդակում հարկաբյուջետային ռիսկերի բարելավված գնահատականներ,
• Տնտեսության վրա հարկաբյուջետային քաղաքականության՝ ծրագրվածից շեղումների ազդեցությունների գնահատականներ,
• Համապատասխան  որակավորում և հմտություններ ունեցող կադրերի առկայություն։

• Պետական եկամուտների քաղաքականություն, հարկային վարչարարություն

 

Իրավիճակի նկարագրություն և խնդիրներ

 

1/ Կառավարությունն իր ծրագրում սահմանել է, որ պետության հարկային քաղաքականությունը պետք է ուղղվի ստվերային տնտեսության կրճատմանը ու մրցունակ բիզնես միջավայրի ձևավորմանը։ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի գնահատականի համաձայն չդիտարկվող տնտեսությունը կազմում է ՀՆԱ-ի մոտավորապես 22%-ը: Բացի այդ, հարկային համակարգի հետագա բարեփոխումները պետք է մեծապես հիմնված լինեն ազգային տնտեսության զարգացման առաջնահերթությունների վրա և պետք է կողմնորոշված լինեն դեպի տնտեսության զարգացման տեսանկյունից գերակա համարվող ոլորտների ներդրումային գրավչության ու տնտեսական ակտիվության բարձրացմանը:

2/ Միաժամանակ, գործող հարկային օրենսդրությամբ սահմանված են բազմաթիվ հարկային արտոնություններ. անհրաժեշտ է գնահատել գործող հիմնական հարկային արտոնությունների արդյունավետությունն ու հասցեականությունը, որից հետո գնահատման արդյունքներով ցածր արդյունավետություն ունեցող և հասցեականություն չունեցող հարկային արտոնությունները պետք է վերացվեն:

3/ Հաջորդ խնդիրը կապված է հարկման տարբեր համակարգերի շրջանակներում ձևավորվող հարկային բեռի տարբերություններին: Այսպես, հարկման ընդհանուր համակարգում ձևավորվող հարկային բեռը էականորեն բարձր է շրջանառության հարկի համակարգում ձևավորվող հարկային բեռից, որի արդյունքում տնտեսավարող սուբյեկտները ձգտում են գործունեություն իրականացնել շրջանառության հարկի համակարգում: Շրջանառության հարկի համակարգը պետք է վերածվի/ընկալվի ոչ թե որպես նվազ հարկային բեռով արտոնյալ համակարգ, այլ իրացման շրջանառության որոշակի շեմից ցածր իրացման շրջանառություն ունեցող տնտեսավարող սուբյեկտների գործունեության հարկման ժամանակավոր համակարգ, որից դուրս գալը պետք է հանգեցնի հարկային բեռի իջեցման, հետևաբար պետք է տնտեսապես շահավետ լինի։ Ընդ որում, շրջանառության հարկի գծով համեմատաբար բարձր հարկային բեռ սահմանելու մոտեցումը հիմնավորվում է նաև տնտեսավարող սուբյեկտների կողմից հարկային հաշվառման վրա ծախսվող ռեսուրսների տնտեսմամբ:

4/ Կարևոր է նաև գործարքների փաստաթղթավորման հետ կապված խնդիրների կարգավորումը: Գործող օրենսդրության պայմաններում, գյուղատնտեսական արտադրանքի իրացման գործարքների փաստաթղթավորում գործնականում գրեթե չի իրականացվում: Այս առումով, անհրաժեշտ է ստեղծել գյուղատնտեսական արտադրանքի իրացման գործարքների փաստաթղթավորման համար նոր՝ գործնականում կիրառելի հնարավորություններ:

5/ Գույքային հարկերի ներուժը Հայաստանի Հանրապետությունում հաջողությամբ չի օգտագործվում։ Խոսքը վերաբերում է հատկապես անշարժ գույքի հարկին, որի պարագայում հարկման բազան խիստ թերագնահատված է, ինչն էլ հնարավորություն չի ընձեռում ապահովել անշարժ գույքի միավորների լիարժեք հարկումը։ Այս առումով, անհրաժեշտ է գույքային հարկերի համակարգը վերանայել այնպես, որ բարձրարժեք և (կամ) շքեղություն համարվող գույքային միավորների համար սահմանվի տնտեսագիտորեն հիմնավորված՝ խելամիտ հարկային բեռ՝ հիմքում ունենալով դրանց շուկայական արժեքներին մոտարկված գները՝ որպես հարկման բազաներ:

Մեկ այլ խնդիր է ֆիզիկական անձանց կողմից ստացվող եկամուտների ամբողջական հարկումը: Նշյալ խնդիրը լուծելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետությունում տարիներ շարունակ քննարկվել է եկամուտների համատարած հայտարարագրման համակարգ ներդնելու հարցը: Այս առումով, անհրաժեշտ է ներդնել տնտեսական շարժառիթների հիման վրա գործող եկամուտների հայտարարագրման համակարգ, որի շրջանակներում ֆիզիկական անձինք, հարկման բազայից որոշակի նվազեցումներ կատարելու և տարվա ընթացքում այսպես կոչված «ավել վճարված» հարկի գումարը հետ ստանալու իրենց իրավունքից օգտվելու համար, տարեկան մեկ անգամ կներկայացնեն իրենց համախառն եկամուտների (այդ թվում՝ տարվա ընթացքում հարկային գործակալի կողմից հարկված) վերաբերյալ համախմբված հայտարարագիր:

Նպատակը

• Նպաստել ազգային տնտեսության զարգացմանը, բարձրացնել ներդրումային գրավչությունը, ինչպես նաև բարձրացնել եկամուտների վերաբաշխման արդյունավետությունը

Կատարողականի վերջնական արդյունքային ցուցանիշները

• տնտեսության զարգացման առաջնահերթություններին ու հնարավորություններին համապատասխան գործող հարկային միջավայր, 
• գործող հարկային արտոնությունների շրջանակի կրճատում,
• շրջանառության հարկի գծով հարկային բեռի վերանայման արդյունքում շրջանառության հարկով հարկման համակարգի համար սահմանված է համարժեք հարկային բեռ,
• գյուղատնտեսական արտադրանքի իրացման գործարքների փաստաթղթավորման հետ կապված խնդիրները կարգավորում,
• տեսանելի հարստության կամ ունեցվածքի համարժեք հարկում: Բարձրարժեք և (կամ) շքեղություն համարվող գույքային միավորների համար սահմանված է տնտեսագիտորեն հիմնավորված խելամիտ հարկային բեռ, հիմքում ունենալով դրանց շուկայական արժեքներին մոտարկված գները՝ որպես հարկման բազաներ,
• տնտեսական շարժառիթների հիման վրա գործող՝ եկամուտների հայտարարագրման համակարգի ձևավորում:

• Ծրագրային բյուջետավորում և ռազմավարական պլանավորում

 

Առկա իրավիճակ, խնդիրներ

Չնայած այն հանգամանքին, որ 2019 թվականից սկսած պետական բյուջեները կազմվել և հաստատվել են ԾԲ պահանջներին համապատասխան, այնուամենայնիվ բյուջետային ծրագրերի կապն ու ներադաշնակությունը ռազմավարական պլանավորման համակարգի հետ դեռևս ամբողջությամբ ապահովված չի։ Դա հատկապես վերաբերվում է բյուջետային ծրագրերի նպատակների և համապատասխան արդյունքային ցուցանիշների սահմանմանը և ռազմավարական պլանավորման համակարգի հետ վերջիններիս ներդաշնակեցմանը։

ՀՀ-ում ռազմավարական պլանավորման գործընթացի կազմակերպման և բյուջետավորման գործընթացի հետ ներդաշնակեցման մեխանիզմները սահմանվում են ՀՀ կառավարության 2017 թվականի հոկտեմբերի 5-ի N 42-45 արձանագրային որոշմամբ, որով կանոնակարգվում է պետական եկամուտների և ծախսերի վրա ազդեցություն ունեցող ռազմավարական փաստաթղթերի մշակման, ներկայացման և հսկողության իրականացման գործընթացը։ Վերջինս սահմանում է ռազմավարական փաստաթղթերի մշակման և ներկայացման միասնական ընթացակարգեր, հիերարխիա, կառուցվածքներ՝ հիմնականում նպատակ ունենալով ապահովել հստակ կապը ռազմավարական փաստաթղթերի և բյուջետային ծրագրերի միջև, որի հիմքում դրված է նաև ԾԲ բարեփոխումների տրամաբանությունը։ Այդ առումով, ՀՀ կառավարության 2019-2023թթ գործունեության միջոցառումների ծրագրի համաձայն ՀՀ պետական իշխանության մարմինները նախաձեռնել են իրենց ոլորտային ռազմավարությունների վերանայման և մշակման աշխատանքները, որի հիմքում դրված են վերոհիշյալ որոշմամբ սահմանված մոտեցումները, որն առաջ է բերում գոյություն ունեցող բյուջետային ծրագրերի վերանայման և բովանդակային առումով վերանայված ռազմավարական փաստաթղթերին համապատասխանեցման անհրաժեշտություն։ 

Բյուջետային ծրագրի գնահատումը ենթադրում է ծրագրի վերաբերյալ տեղեկատվության ստացման, վերլուծության և օգտագործման համակարգված եղանակ, որի նպատակն է պատասխանել ծրագրի արդյունավետության և օգտավետության վերաբերյալ հարցերին: Ներկայումս բյուջետային ծրագրերի գնահատման կանոնավոր գործընթացներ ներդրված չեն, ինչը սահմանափակում է բյուջետային ծրագրերի ազդեցությունը և արդյունքները գնահատելու ՀՀ կառավարության հնարավորությունը: ԾԲ բարեփոխումների շրջանակում բյուջետային ծրագրերի վերանայմանն ու ռազմավարական պլանավարման համակարգին ներդաշնակեցմանը հաջորդող կարևոր քայլ է հանդիսանում բյուջետային ծրագրերի ազդեցության և արդյունավետության պարբերական և կանոնավոր գնահատման գործընթացի ներդրումը։ 

Չնայած ՀՀ պետական բյուջեն կազմվում և հաստատվում է ԾԲ պահանջներին համապատասխան, այնուամենայնիվ, պետական մարմիններում առկա մասնագիտական կարողությունները դեռևս բավարար չեն ԾԲ պայմաններում արդյունավետ կերպով բյուջետավորում և արդյունքների վրա հիմնված պլանավորում իրականացնելու համար։  

Նպատակները

• առկա ռազմավարական փաստաթղթերով իրականացվող քաղաքականությունների հետ բյուջետային ծրագրերի համապատասխանություն

• բյուջետային ծրագրերի արդյունավետության և օգտավետության գնահատման կանոնավոր գործընթացի առկայություն

Կատարողականի վերջնական արդյունքային ցուցանիշները

ա/ բյուջետային ծրագրերի նպատակներն ու արդյունքային ցուցանիշները պետք է բխեն գործող ոլորտային ռազմավարություններից և ծածկեն բյուջետային եկամուտների և ծախսերի վրա ազդեցություն ենթադրող ռազմավարությունները /տես` աղյուսակ 1/,

 

բ/ բյուջետային գործընթացը պետք է ներառի բյուջետային ծրագրերի արդյունավետության և օգտավետության գնահատման կանոնավոր գործընթացներ /տես` աղյուսակ 2/ :

                                                                                                                                                       

 

• Բյուջեի կատարման գործընթացի հսկողություն, գանձապետական համակարգ

       Բյուջեների կատարման հաշվետվություններ        

 

Առկա իրավիճակ և խնդիրներ 

Բյուջեների կատարման մասին հաշվետվությունների էլեկտրոնային համակարգը ներդրվել է 2011-2015թթ. ընթացքում, որը զգալիորեն կրճատել է հաշվետվությունների պատրաստման վրա ծախսվող ժամանակը, բարձրացրել է հաշվետվությունների որակը, ինչպես նաև բարձրացրել է պետական մարմինների պատասխանատվության աստիճանը՝ հաշվետվությունները ժամանակին և արժանահավատ ներկայացնելու առումով: Հաշվի առնելով, որ 2019 թվականից սկսած բյուջեների կատարման հետ կապված հաշվետվությունները պետք է ներկայացվեն նաև ծրագրային ձևաչափով, անհրաժեշտություն է առաջացել փոփոխություններ կատարել բյուջեների կատարման, ինչպես նաև պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց ենթակա հիմնարկների ֆինանսական գործունեության հետ կապված հաշվետվությունների կազմման, ներկայացման, ամփոփման ընդհանուր պայմաններում, ինչպես նաև հաշվետվությունների առանձին տեսակների կազմման ու ներկայացման առանձնահատկությունների հրահանգում (ընդունվել է ՀՀ ՖՆ նախարարի 2019թ. մարտի 13-ի թիվ 254-Ն հրամանով)։ Սակայն դեռևս լուծված չէ ծրագրային բյուջետավորման պահանջներին համապատասխան էլեկտրոնային համակարգի միջոցով բյուջետային հաշվետվությունների ստացման և ներկայացման  հարցը։

Նպատակը

• 2019թ. սկսած՝ էլեկտրոնային համակարգի միջոցով ծրագրային դասակարգմամբ ՀՀ պետական բյուջեի կատարման մասին հաշվետվությունների կազմում

Կատարողականի վերջնական արդյունքային ցուցանիշները

Էլեկտրոնային համակարգի միջոցով ծրագրային դասակարգմամբ ՀՀ պետական բյուջեի կատարման մասին հաշվետվությունների առկայություն:

 

Ծախսերի ապառքների մշտադիտարկում և կառավարում

Ծախսերի ապառքները դրանք ժամկետանց պարտքերն են և պարտավորությունները, որոնք ըստ էության համարվում են թերի կատարված ֆինանսավորում: ՀՀ պետական բյուջեից վճարումները իրականացվում են ՀՀ օրենսդրությամբ (օրինակ՝ աշխատավարձ, կենսաթոշակներ, նպաստներ և այլն), գնումների և դրամաշնորհների պայմանագրերով սահմանված և պարտքի սպասարկմամբ նախատեսված ժամկետներում։ Չվճարված պահանջը կամ պարտավորությունը դառնում է ապառք, եթե վճարումները չեն իրականացվել պայմանագրերով, կամ ՀՀ օրենսդրությամբ, կամ ֆինանսական այլ կանոնակարգերով սահմանված ժամկետներում։ Ծախսերի ապառքներ չեն համարվում պետական հատվածի տարբեր մակարդակների կողմից միմյանց նկատմամբ կատարվող վճարումների կամ փոխանցումների ուշացումները:

Առկա իրավիճակ, խնդիրներ

Հանրային ֆինանսների արդյունավետ կառավարումը ենթադրում է նաև ծախսերի ապառքների կառավարման գործուն համակարգի առկայություն, որի նպատակն է հավաստիանալ, որ բոլոր գործարքները և դրանց հետ կապված պարտավորությունները (ներառյալ ժամկետանց) հաշվառվում են։ Թեպետ ՀՀ ՖՆ-ը ստանում և հաշվառում է ՀՀ պետական մարմինների ծախսային պարտավորությունների գծով ժամկետանց պարտքերի վերաբերյալ տեղեկատվությունը, սակայն վերջինս չի ներառվում ՀՀ պետական բյուջեի կատարման հաշվետվություններում և պաշտոնապես չի հրապարակվում։ Այդ առումով, կարևոր է, որ ծախսերի ապառքները կանոնավոր կերպով ենթարկվեն մշտադիտարկման և հսկողության` համաձայն «Պետական ծախսերի և ֆինանսական հաշվետվողականության (ՊԾՖՀ-PEFA) նոր շրջանակի (ՊԾՖՀ-PEFA 2015)», իսկ դրանց վերաբերյալ տեղեկատվությունը լինի հասանելի հանրությանը։ Ըատ ֆինանսների նախարարության, վերը նշված մեթոդն ունի առավելություններ, քանի որ այն համապարփակ է և հնարավորություն է տալիս ապահովել գործընթացի արտաքին գնահատում` պլանավորված նպատակների նկատմամբ:

Նպատակը

• ծախսերի ապառքների մշտադիտարկում և հաշվետվողականության ապահովում

Կատարողականի վերջնական արդյունքային ցուցանիշները

• ՀՀ  հանրային իշխանության և տարածքային կառավարման մարմինները պարբերաբար իրականացնում են հսկողություն ՀՀ պետական բյուջեից կատարվող վճարումների ժամկետների նկատմամբ 
• ծախսերի գծով ապառքների գումարների մասին տվյալները հասանելի են

• Կառավարության  ֆինանսների կառավարման     տեղեկատվական համակարգ (ԿՖԿՏՀ)

 

Առկա իրավիճակ,խնդիրներ

Պետական ֆինանսների կառավարման համակարգի բարեփոխումների իրականացման գործընթացում առանձնակի կարևորվում է կառավարության ֆինանսների կառավարման տեղեկատվական համակարգի (ԿՖԿՏՀ) ամբողջական ներդրման աշխատանքները: ԿՖԿՏՀ-ի ներդրման ընդհանուր նպատակն է պետական հատվածի կազմակերպությունների ամբողջական ֆինանսական տեղեկատվության համախմբման և փոխադարձ ինտեգրման միջոցով՝ պետական հատվածի բարեփոխումների և ֆինանսական համակարգի հաշվառման և հաշվետվողականության գործառույթների, ինչպես նաև հանրային ծառայությունների մատուցման արդյունավետության, որակի և թափանցիկության բարձրացումը: 

ԿՖԿՏՀ ստեղծման և ներդրման նախապատրաստական աշխատանքներին աջակցելու նպատակով ՀԲ-ի կողմից Ռուսաստանի Դաշնության (ՌԴ)  կառավարության «Վստահության հիմնադրամի» միջոցների հաշվին տրամադրված TF 012529 դրամաշնորհի շրջանակում կազմակերպված մրցույթի արդյունքներով ընտրված խորհրդատվական կազմակերպության կողմից մշակվել և ՖՆ է ներկայացվել ԿՖԿՏՀ-ի մանրամասն տեխնիկական և գործառութային բնութագիրը և դրա հիման վրա իրականացված անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների մանրամասն հաշվարկը: Ծրագիրը իրականացվելու է ՀԲ պետական հատվածի արդիականացման երրորդ ծրագրով (PSMP-3) նախատեսված վարկային և ՌԴ կառավարության կողմից հատկացվող դրամաշնորհային միջոցների հաշվին:

ԿՖԿՏՀ-ի մշակման և ներդրման ծրագիրը պլանավորվել է իրականացնել 2 փուլով։ Առաջին փուլում նախատեսվում է մշակել և թեստավորել ԿՖԿՏՀ-ի հիմնական բաղադրիչները։ Այս փուլում իրականացված աշխատանքները հնարավորություն կտան բարելավել ֆինանսական վարչարարությունը, առավել օպտիմիզացված ծրագրային լուծումների շնորհիվ յուրաքանչյուր մոդուլի համար ունենալ առանձնացված առցանց տվյալների բազաներ: Երկրորդ փուլի ընթացքում պետք է ձեռք բերվեն համակարգչային սարքավորումները՝ ներառյալ հաճախորդների համակարգիչների համար նախատեսված օպերացիոն համակարգերի և օֆիսային փաթեթների լիցենզիաները և իրականացվեն օգտվողների ուսուցումը և համակարգի շարունակական սպասարկումը:

Նպատակը

• պետական հատվածի կազմակերպությունների ամբողջական ֆինանսական տեղեկատվության համախմբում և փոխադարձ ինտեգրում՝ ֆինանսական համակարգի հաշվառման և հաշվետվողականության գործառույթների, ինչպես նաև հանրային ծառայությունների մատուցման արդյունավետության, որակի և թափանցիկության բարձրացում

Կատարողականի վերջնական արդյունքային ցուցանիշները

• ԿՖԿՏՀ-ն ներդրված է՝ կառավարման տարբեր մակարդակներում պետական ֆինանսների կառավարման հետ կապված գործընթացները հնարավորինս ավտոմատացված են 

 

•  Համակարգում, ղեկավարում եվ մշտադիտարկում

Այս ռազմավարությամբ նախատեսված ՊՖԿՀԲ ընդհանուր ղեկավարումը իրականացնելու է ՀՀ ֆինանսների նախարարը: Պետական մարմիններում ՊՖԿՀԲ իրականացման համար պատասխանատու են այդ մարմինների ղեկավարները: 

Տարբեր ոլորտներում իրականացվող աշխատանքների համակարգման նպատակով ՀՀ ֆինանսների նախարարությունում սահմանվում է ՊՖԿՀԲ քարտուղարություն, որը`

1. ապահովում է պատասխանատու մարմինների/ստորաբաժանումների կողմից ներկայացված կիսամյակային հաշվետվությունների ստացումը, ամփոփումը և դրա ներկայացումը ՀՀ ֆինանսների նախարարին,
2. ուսումնասիրում է ՊՖԿ ռազմավարությունում և գործողությունների ծրագրում սահմանված թիրախների իրականացումը և դրանց կատարման վերաբերյալ տեղեկատվություն է ներկայացնում ՀՀ ֆինանսների նախարարին,
3.  ապահովում է սույն ռազմավարությամբ նախատեսված միջոցառումների իրականացման շրջանակում պատասխանատու մարմինների/ստորաբաժանումների և զարգացման գործընկերների միջև  համագործակցությունը,
4. ըստ անհրաժեշտության ՀՀ ֆինանսների նախարարին ներկայացնում է ռազմավարության և գործողությունների ծրագրի թարմացման վերաբերյալ առաջարկություններ,
5. ըստ անհրաժեշտության զարգացման գործընկերներին տրամադրում է բարեփոխումների իրականացման վերաբերյալ տեղեկատվություն,
6. ՀՀ ֆինանսների նախարարին ներկայացնում է առաջարկություններ սույն ռազմավարության ներքո գործողությունների իրականացման պատասխանատու մարմինների/ստորաբաժանումների, ներառյալ քարտուղարության կարողությունների զարգացման վերաբերյալ՝ հիմք ընդունելով մոնիտորինգի արդյունքները,
7. ըստ անհրաժեշտության օժանդակում է զարգացման գործընկերների կողմից ռազմավարության և գործողությունների ծրագրի գնահատման աշխատանքներին,
8. ապահովում է տեղեկատվության տարածումը և հասանելիությունը բարեփոխումների իրականացման ընթացքի վերաբերյալ,
9. կազմում և ՀՀ ֆինանսների նախարարին է ներկայացնում ՊՖԿՀԲ-ի վերաբերյալ հաշվետվությունների նախագծերը:

Պատասխանատու մարմինների ղեկավարները և ՖՆ պատասխանատու ստորաբաժանումների ղեկավարները քարտուղարություն են ներկայացնում հաշվետվություններ սույն ռազմավարությամբ նախատեսված` իրենց իրավասություններին վերաբերող գործողությունների ծրագրի (միջոցառումների) իրականացման ընթացքի  վերաբերյալ։ Հաշվետվությունների ձևերը և ներկայացման ժամկետները սահմանում է ՀՀ ֆինանսների նախարարը։

ՊՖԿ ոլորտների ռազմավարական թիրախների ապահովման նպատակով ռազմավարության գործողությունների ծրագրով յուրաքանչյուր թիրախի համար սահմանված են պատասխանատու մարմիններ/ստորաբաժանումներ, արդյունքի գնահատման ցուցանիշներ, կատարման ժամկետներ, միջոցառումների իրականացման հետ կապված ռիսկեր և ռիսկերի մեղմացման ուղղությամբ գործողություններ։ Ռազմավարությամբ սահմանված են միջոցառումների իրականացման վերջնաժամկետները, և միջոցառումների համար պատասխանատու կառույցները անհրաժեշտ միջոցներ կձեռնարկեն այդ միջոցառումների կատարման ժամկետները հնարավորինս կրճատելու ուղղությամբ:  

ՊՖԿՀԲ քարտուղարության կողմից իրականացված ՊՖԿ ոլորտների բաղադրիչներով նախատեսված թիրախների և ցուցանիշների նկատմամբ համապատասխանության մշտադիտարկման տարեկան արդյունքների հիման վրա մշտապես կկազմակերպվի առանձին բաղադրիչներով նախանշված նպատակների ու միջոցառումների վերանայումների գործընթաց։ 

ՊՖԿՀԲ գործողությունների ծրագրով նախատեսված միջոցառումների ընթացքի վերաբերյալ կիսամյակային տեղեկատվությունը և տարեկան հաշվետվությունը հրապարակվում է ՖՆ պաշտոնական ինտերնետային կայքում (www.minfin.am)։