Հարկային օրենսգիրք

Հարկային օրենսգիրքը բաղկացած է 4 մասերից՝ ընդհանուր մաս, հատուկ մաս, հարկային վարչարարության մաս ու եզրափակիչ և անցումային մաս։

Ընդհանուր մասում առանձնացված համապատասխան բաժիններով, գլուխներով և հոդվածներով սահմանվում և կարգավորվում են՝

1. Հասկացությունները և հարկերի համակարգը,
2. Հարկ վճարողները (հարկային գործակալները) և հարկային մարմինը,
3. Հարկային պարտավորությունները, հաշվետվական համակարգը և հաշվարկային փաստաթղթերը:

Հատուկ մասում սահմանվում են հարկատեսակները, որոնցից յուրաքանչյուրի համար սահմանվում են՝

1. Հարկ վճարողների շրջանակը,
2. Հարկման օբյեկտները,
3. Հարկման բազաները,
4. Հարկի դրույքաչափը,
5. Հարկման առանձնահատկությունները, արտոնությունները,
6. Հաշվետու ժամանակաշրջանը,
7. Հարկի հաշվարկման և վճարման կարգը:

Հարկային վարչարարության մասը վերաբերում է Պետական եկամուտների կոմիտեի կողմից իրականացվող վերահսկողությանը, մասնավորապես՝

1. Հարկային մարմնում որպես հարկ վճարող հաշվառման կանգնելու գործընթացը, անհրաժեշտ փաստաթղթերը, հարկ վճարողի հաշվառման համար/ ՀՎՀՀ/ ստանալը, հաշվառումը ձևակերպելը և կասեցնելը, կազմակերպության վերակազմավորման, լուծարման գործընթացը ձևակերպելը,
2. Հարկ վճարող-հարկային մարմին երկկողմանի կապի ապահովումը՝ հարկային մարմնի կողմից տրվող իրազեկումների և հարկ վճարողների հարցերի վերաբերյալ պաշտոնական պարզաբանումների տեսքով, հարկ վճարողին ծանուցելու ընթացակարգը,

1. Հարկային վերահսկողության նպատակով իրականացվող կամերալ և արտագնա ուսումնասիրությունները և դրանց կատարման կարգը, յուրաքանչյուր ուսումնասիրության տեսակի շրջանակները և անհրաժեշտ գործիքակազմը, ինչպես, օրինակ, հսկիչ գնման կամ չափագրման մեխանիզմների կիրառումը,
2. Հարկային խախտումների հայտնաբերման դեպքում դրանց պատասխանատվությունը՝ տույժերի, տուգանքների սահմանումը հնարավոր խախտումների դեպքում, ինչպես նաև հարկ վճարողի կողմից դրանց բողոքարկման ընթացակարգը,
3. Տրանսֆերային գնագոյացման կարգավորումները:

Հարկ է նշել, որ այս կարգավորումները Հարկային օրենսգրքում ներառվեցին միայն 2020 թ․ հունվարի 1-ից և ամբողջությամբ նոր էին հարկ վճարողների համար:

Բացի դա, հարկային վարչարարության մասում տեղ են գտել հաշվապահական հաշվառման մաս կազմող որոշ գործառույթների նկատմամբ սահմանափակումներ, ինչպես, օրինակ, դրամարկղային գործառնությունների նկատմամբ սահմանափակումները, հսկիչ դրամարկղային մեքենաների կիրառության կարգն ու սահմանափակումները, ակցիզային դրոշմանիշերի և դրոշմապիտակների կիրառության կանոնները և այլն:

Եզրափակիչ և անցումային մասը կարգավորում է առանձին օրենքների կիրառումից անցումը Հարկային օրենսգրքին: Տարիներ շարունակ կիրառվող օրենքները օրենսգրքում ներառվեցին էականորեն լուրջ փոփոխություններով, և դրանցից մի զգալի մասը ուժի մեջ պետք է մտներ ավելի ուշ, քան օրենսգիրքը, քանի որ դեռ շարունակելու էին գործել առանձին օրենքներում ներառված հոդվածները, կամ որոշ փոփոխություններ գործելու էին ավելի շուտ, քան օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը: Ինչպես, օրինակ, «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 26-րդ հոդվածով սահմանվող՝ ԱԱՀ-ի բացասական տարբերության հաշվանցման սահմանափակումը, որը շարունակում էր գործել մինչև 2019 թ․ դեկտեմբերի 31-ը՝ անկախ Հարկային օրենսգրքի ուժի մեջ մտած լինելու հանգամանքից: Օտարերկրյա ֆիզիկական անձանց՝ ՀՀ աղբյուրներից ստացած շահաբաժինները եկամտային հարկով հարկման ենթակա դարձան 2017 թ․ հունվարի 1-ից՝ չնայած, որ օրենսգիրքը դեռ ուժի մեջ չէր:

Այդուհանդերձ, օրենսգրքի հնարավոր փոփոխությունների մասին, հատկապես՝ նշանակալի և մեծածավալ փոփոխությունների մասին խոսվում էր դեռևս օրենսգրքի նախագծի քննարկման փուլերում։ Մասնավորապես, օրենսգիրքը կառավարություն ներկայացնելիս Պետական եկամուտների կոմիտեն հայտնում էր նաև 2018, 2020 և 2021 թվականներին նախատեսվող փոփոխությունների մասին։

Եթե հաշվի չառնենք մինչև 2018 թ․ հունվարի 1-ը կատարված փոփոխությունները, ապա օրենսգիրքն ուժի մեջ մտնելուց հետո առաջին փոփոխությունը տեղի ունեցավ 2018 թ․ փետրվարի 27-ին, որը ստացավ հետադարձ ուժ և տարածվեց 2018 թ․ հունվարի 1-ից հետո ծագած հարաբերությունների վրա։ Փոփոխության արդյունքում փոխվեցին արտոնագրային հարկի դրույքաչափերը գործունեության որոշ տեսակների մասով։ 

Նույն թվականի հունիսի 21-ին ընդունվեց Հարկային օրենսգրքի փոփոխությունների մեծածավալ փաթեթ՝ N ՀՕ-338-Ն օրենքը։ Փոփոխության ենթարկվեց Հարկային օրենսգրքի 85 հոդված՝ Հարկային օրենսգրքի հոդվածների ավելի քան 20 տոկոսը։ Փոփոխությունները վերաբերում էին գրեթե բոլոր հարկատեսակներին՝ շրջանառության հարկ, ավելացված արժեքի հարկ և այլն։ Բացի հարկատեսակների հաշվառման փոփոխություններից, ներդրվեց մի շատ կարևոր հոդված, որը վերաբերում էր հարկ վճարող-հարկային մարմին կապին։ Մասնավորապես, հարկային մարմնի կողմից տրամադրվող պարզաբանումների համար սահմանվեցին ժամկետներ։ Այս դեպքում նույնպես փոփոխությունների մի մասը ստացավ հետադարձ ուժ և տարածվեց 2018 թ․ հունվարի 1-ից հետո ծագած հարաբերությունների վրա, մի մասը՝ 2018 թ․ հուլիսի 1-ից, մնացածը՝ 2019 թ․ հունվարի 1-ից։  

Հաջորդ փոփոխությունների մեծ փաթեթը՝ 25.06.2019 թ. N ՀՕ-68-Ն  օրենքը, ուժի մեջ մտավ 2020 թ․ հունվարի 1-ից, բացառությամբ որոշ փոփոխությունների, որոնք ուժի մեջ մտան ավելի շուտ։ Փաթեթում տեղ գտավ մի նոր հարկման ենթակա գործունեության տեսակ՝ միկրոձեռնարկատիրությունը, դադարեց գործել արտոնագրային հարկը։ Արդյունքում, ՀՀ հարկման համակարգում ձևավորվեց հարկման 3 մակարդակ՝  մինչև 24 մլն տարեկան շրջանառությամբ ձեռնարկատերերը կարող են գործել որպես միկրոձեռնարկատիրական սուբյեկտներ և ստանալ հարկային արտոնություններ, մինչև 115 մլն տարեկան շրջանառությամբ ձեռնարկատերերը կարող են օգտվել շրջանառության հարկի հարկման եղանակից, իսկ 115 մլն-ից բարձր տարեկան շրջանառությամբ կազմակերպությունները կգործեն ընդհանուր հարկման համակարգում՝ ԱԱՀ և շահութահարկ։ Փոփոխվեցին եկամտային հարկի դրույքաչափերը։ Եկամտային հարկը պրոգրեսիվ դրույքաչափերից անցավ համահարթ հարկման դրույքաչափերի։ Այսինքն, անկախ ֆիզիկական անձանց եկամուտների չափից՝ բոլորի համար գործեց նույն դրույքաչափը։ Փոխվեց շահութահարկի դրույքաչափը. նախկին 20%-ը փոխարինվեց 18%-ով: Կարևորագույն փոփոխություն էր նաև այն, որ օտարերկրյա քաղաքացիների շահաբաժինների նկատմամբ եկամտային հարկի դրույքաչափը հավասարվեցվեց ՀՀ քաղաքացի ֆիզիկական անձանց շահաբաժինների նկատմամբ հարկման դրույքաչափին՝ 5%: 

Օրենսգրքում կատարված հետագա փոփոխություններից, թերևս, ամենաաղմկահարույցը և հարկ վճարողների կողմից դժգոհությունների առիթ դարձած օրենքը 25.06.2020 թ. ընդունված N ՀՕ-332-Ն օրենքն էր, որն ուժի մեջ մտավ 2021 թ․ հունվարի 1-ից։ Այս օրենքով նախկինում գործող հողի հարկը և գույքահարկը փոխարինվեցին անշարժ գույքի հարկով և փոխադրամիջոցի գույքահարկով։ Սակայն դժգոհությունը ոչ թե հարկատեսակներին էր վերաբերում, այլ դրանց դրույքաչափերին։ Փոխվեց անշարժ գույքի կադաստրային արժեքը, այն մոտարկվեց գույքի շուկայական արժեքին և մի քանի անգամ ավելացավ։ Արդյունքում, ավելացավ նաև անշարժ գույքի տարեկան հարկը։ 

Հարկային օրենսգրքի փոփոխություններն արձագանքն են երկրում ստեղծված իրավիճակներին։ Այսպես, կորոնավիրուսային համաճարակով պայմանավորված՝ Հարկային օրենսգրքում տեղի ունեցան փոփոխություններ ի օգուտ հարկ վճարողների։ Այդ փոփոխություններից Էին 22․04․2020 թ. N ՀՕ-220-Ն, 01.06.2020 թ. N ՀՕ-282-Ն, 16․06․2020 թ. N ՀՕ-302-Ն օրենքներով կատարված փոփոխությունները՝

— 22․04․2020 թ. N ՀՕ-220-Ն օրենքով հարկ վճարողների կողմից հարկերի վճարումը ուշացնելու համար կիրառվող տույժի չափը փոխվեց և օրական 0․075%-ից դարձավ 0․04%՝ ի օգուտ հարկ վճարողների,

— 01.06.2020 թ. N ՀՕ-282-Ն օրենքով հարկ վճարողները հնարավորություն ստացան 2020 թ․ հուլիսի 1-ից մինչև 2020 թ․ դեկտեմբերի 31-ը ձեռք բերված հիմնական միջոցների համար օգտակար ծառայության ժամկետ սահմանել հարկ վճարողի հայեցողությամբ, բայց ոչ ավելի քիչ քան 1 տարին, 

— 16․06․2020 թ. N ՀՕ-302-Ն օրենքով փոխվեց \շահութահարկի կանխավճարների հաշվարկման կարգը, ինչպես նաև բոլոր շահութահարկի կանխավճար վճարողները ազատվեցին 2020 թ. երկրորդ եռամսյակի կանխավճար վճարելու պարտավորությունից։ 

Այդուհանդերձ, անկախ փոփոխությունների հաճախականությունից և ծավալներից` պետք է աստել, որ Հարկային օրենսգիրքը բարեհաջող կերպով ներդրվեց և կատարում է իր առջև դրված խնդիրները։